"Let op, dit is de ‘straatcultuur’ van het systeem"

Jan Dirk de Jong, lector Aanpak Jeugdcriminaliteit, doet sociaal wetenschappelijk onderzoek naar jeugdcriminaliteit in de wijk. Hij wil mensen die (te) weinig van elkaars drijfveren weten opnieuw met elkaar verbinden.

"Toen ik 12 was, verhuisde ik met mijn ouders van de Professorenwijk in het centrum naar een mooi, vrijstaand huis in Kwakkenberg in Nijmegen-Oost. Vooral klassenverschillen waren destijds heel duidelijk, men koppelde het minder aan etniciteit. Zo spraken sommigen over “niet-OSM”: niet ons-soort-mensen, mensen die anders in het leven stonden, die een risico vormden. Je werd een beetje bang gemaakt voor ‘de ander’. Maar ik was altijd geïnteresseerd in de echte straatjongens. Dus ja, ik zocht het op. Het onderzoeken zat er bij mij al vroeg in."

Deze gozer hoort hier niet

"Op een avond liep ik naar buiten bij discotheek De Swing en zag ik een jongen die ruzie had met een paar anderen. Ik vond het nodig om hem bij te springen, en zo raakten we aan de praat. Hij bleek geen slaapplek te hebben voor die nacht, dus ik heb hem bij mij thuis laten slapen. Hij was erg dankbaar en de volgende dag vroeg hij: wat kan ik voor je terug doen? Toen zei ik: neem mij maar een keer mee in jouw wereld. En dat heeft hij gedaan."

"Het onderzoeken zat er bij mij al vroeg in. Ik was altijd geïnteresseerd in de echte straatjongens."

"Hij legde me van alles uit en leerde me hoe ik overkwam. Alleen al aan de manier waarop ik aan de bar stond, mijn hele houding, dacht iedereen: deze gozer hoort hier niet. Toen hij me ging voorstellen aan een paar mensen, legde hij me uit dat ik ze een hand moest geven en ze kort moest aankijken. Als je iemand geen hand geeft, zei hij, dan heb je een probleem met die persoon. Als je hem te lang aankijkt, denkt hij dat je wat van hem moet. Ik vond het fantastisch."

Een stap verder

"Toen ik een studie moest kiezen, volgde ik een proefcollege aan de Universiteit van Amsterdam. Het ging over vragen waar ik me altijd al mee bezig hield, maar dan natuurlijk vanuit een wetenschappelijke benadering. Toen dacht ik: wow, dat je dit kunt studeren! De keuze voor sociologie was daarom snel gemaakt. Na mijn studie promoveerde ik aan de Rijksuniversiteit Groningen op groepsgedrag van straatjongeren in Amsterdam. Ik deed veel veldwerk, en stond regelmatig met mijn voeten in de modder."

"Ik vind het veel gaver om lector te zijn."

"Als universitair docent merkte ik al gauw dat ik steeds meer op afstand raakte van de praktijk. Ik wilde wat doen met die jongeren. Uiteindelijk kwam in 2014 de functie van lector Aanpak Jeugdcriminaliteit bij Hogeschool Leiden op mijn pad. Wat ik hier op de hogeschool doe, past veel beter bij wat ik belangrijk vind. Op de universiteit worden prachtige onderzoeken gedaan met mooie, relevante resultaten. Maar daar stopt het dan soms. Hier op de hogeschool gaan we een stap verder. Welke partijen moeten allemaal samenwerken om dit voor elkaar te krijgen? En hoe ga je een officier van justitie zo gek krijgen dat hij dit meeneemt? Ja, ik vind het gewoon veel gaver om lector te zijn."

Ambtelijke planeet

"Het lectoraat heeft zich op verschillende manieren ontwikkeld. Mensen denken vaak dat het probleem van teleurstellende resultaten in de aanpak van overlast en jeugdcriminaliteit bij de jongeren zit. Maar in de loop der jaren heb ik de ‘ambtelijke planeet’ steeds beter leren kennen, en geconcludeerd: een groot deel van de problematiek ligt bij de professionele instellingen en de regie op hun onderlinge samenwerking en informatiedeling. Dat laat zich wat lastiger onderzoeken, maar daar moeten we evenzeer naar kijken. Binnenkort word ik daarom ook ‘visiting professional’ bij het Openbaar Ministerie."

"Daarnaast is de focus binnen het lectoraat verschoven van alleen kwalitatief naar ook kwantitatief onderzoek. Kwalitatief onderzoek heeft altijd interessante inzichten opgeleverd, maar ik ben erachter gekomen dat een ambtenaar daar niet altijd iets mee kan. Zij werken in een cijfermatige wereld en hebben meer nodig om mee te kunnen sturen. Door iets daadwerkelijk te kunnen meten, vinden we beter aansluiting bij de gemeente, want dan kunnen ze het in een KPI (kritieke prestatie indicator) verwerken. Kwantitatief onderzoek blijkt dus hartstikke relevant om kwalitatieve inzichten praktijkgericht te laten landen."

Achter de voordeur

"Mijn eigen ervaringen probeer ik altijd meteen een plekje te geven in het onderwijs. Juist door studenten kennis te maken met die weerbarstige werkelijkheid, bescherm ik ze een beetje. Blakend van enthousiasme willen ze na hun studie de hemel bestormen, en dan stuiten ze op allerlei belangen en ‘office politics’. Daarom probeer ik ze nu al voor te bereiden: let op, dit is de ‘straatcultuur’ van het systeem, zoals het gaat onder beleidsadviseurs bij de gemeente of managers bij de zorg- en welzijnsinstellingen."

"Ik stuur ze regelmatig het veld in, en nodig gastdocenten uit. Zo vertelde een agent onlangs tijdens de les met welke belangen hij allemaal rekening moet houden wanneer hij iets voor elkaar wilt krijgen. Of ik laat bijvoorbeeld een moeder uit een probleemgezin vertellen hoe ze de hulpverlening heeft ervaren."

"Mijn tip aan studenten: wees proactief, dan zul je een hoop leren."

"Als tip zou ik mee willen geven aan studenten: probeer tijdens je studie zoveel mogelijk ervaring op te doen. Leer de wereld waar je straks in terecht komt alvast een beetje kennen door mee te lopen achter de schermen, of in ons geval: achter de voordeur van gezinnen. Kijk eens door de bril van de ander en verdiep je in hun handelen en belangen. Tot slot is het goed om iemand in het veld te vragen je te helpen, een soort mentor. Het is heel waardevol om van een ander te horen hoe er naar jou gekeken wordt en wat je uitstraalt. Wees proactief, dan zul je een hoop leren."

Personalia

Naam: Jan Dirk de Jong
Functie: Lector Aanpak Jeugdcriminaliteit
Proefschrift: Kapot moeilijk. Een etnografisch onderzoek naar opvallend delinquent groepsgedrag van ‘Marokkaanse’ jongens (2007)

Meer over het lectoraat | Meer over de lector | Terug naar overzicht interviews