Innoveren in de praktijk | Systemisch Werk | Het innerlijke kind van de leerkracht

Als projectleider bij Centrum onderwijs & innovatie Leiden werk ik aan heel verschillende projecten. Zo begeleid ik cultuur trajecten in (onderwijs)teams, ben docent aan de schoolleidersopleiding bij Penta Nova, coördineer ik het Whole Child development project in samenwerking met het NIVOZ en begeleid maatschappelijke opstellingen rondom onderwijs thema’s. En ondanks dat dit heel verschillende werkzaamheden zijn, maak ik het bijzondere moment mee waarop alles bij elkaar lijkt samen te komen. Het komt samen in een voor mij urgente boodschap. Om de uitdagingen van het onderwijs te boven te komen en ‘ander’ onderwijs te creëren is er nodig dat wij als onderwijs professionals innerlijk aan de slag gaan, ons eigen innerlijke kind gaan zien en er zorg voor gaan dragen.

 

Systemisch Onderzoek

Het moment dat we deze gevoelige snaar heel duidelijk raakten was tijdens een maatschappelijke opstelling die we deden in Leiden afgelopen januari[1]. We kwamen bij elkaar om systemisch onderzoek te doen naar de vraag: “Wat hebben we te zien of te weten om het onderwijs van de toekomst te creëren?”. Systemisch onderzoek doe je door middel van de belangrijkste mensen en rollen in een speelveld neer te zetten en iedereen te laten bewegen op basis van hun gevoel in plaats van hun ratio. Iemand stond bijvoorbeeld voor de rol ‘leraren’ en vertegenwoordigde hiermee deze gehele groep in de samenleving. Iedereen die in het veld staat, representeert een belangrijk element of een belangrijke groep die te maken heeft met de vraag die gesteld is. Wat het een bijzonder schouwspel maakt, is dat iedereen die meedoet dit benadert vanuit waar het lichaam naar toe wil, in plaats van dat je bedenkt waar je zou moeten staan. Hierdoor krijg je antwoorden op vragen die meer uit het onderbewuste komen en tegenstellingen of spanningen laten zien, waar je vaak eerder niet van af wist.

 

De opstelling

Er waren verschillende rollen in de opstelling in januari, onder andere een rol die we de gemarginaliseerde groep noemen. Otto Scharmer zegt in zijn Theory U[2] hierover dat je altijd een rol toe moet voegen voor dat wat je buiten sluit, dat waar je niet zo makkelijk aan denkt, de groep die aan de zijlijn staat. Soms wordt tijdens het opstellen duidelijk om welke groep dit gaat, soms niet. In het begin was de opstelling statisch en onbeweeglijk, iedereen kon de stroefheid van het systeem voelen. Tot de rol van de gemarginaliseerde groep naar de rol van de leerkracht toe kwam en zij elkaar omhelsden. Vanaf dat moment begon het hele onderwijssysteem te bewegen, de leerling ging op haar eigen benen staan, de verschillende stakeholders in het onderwijs konden naar elkaar kijken en ze konden om de leerling heen gaan staan. Toen wij aan de gemarginaliseerde groep en de leerkracht vroegen of zij iets konden zeggen over wat zij was, werd duidelijk dat zij hoorde bij de leerkracht en dat het ging om het kindsdeel. Eigenlijk ging het om alle kindsdelen van alle leerkrachten.

 

Kindsdelen

Wat bedoel ik als ik dat zeg? Ieder van ons heeft kindsdelen, je herkent ze misschien in jezelf op het moment dat je door een situatie ‘kinderlijk’ emotioneel wordt. Bijvoorbeeld als iemand onaardig is en het kind in jou geraakt wordt met het gevoel ‘ik word nooit gezien’. Je kunt eigenlijk meteen voelen dat jij het op dat moment groter maakt dan in de situatie passend is, maar als je innerlijke kind geraakt is dan gaat passend gedrag snel de deur uit. Je bent er erg verdrietig of boos over.

Leerkrachten hebben ook innerlijke kinderen. Zij zijn ook klein geweest en onderdeel van het schoolsysteem waarin van alles goed is gegaan, maar er ook vaak (klein) trauma is ontstaan. Als voorbeeld kan ik nemen dat, toen ik schooldirecteur was, ik een probleem had met een jongen die erg veel pestte. De kinderen in zijn klas, jongere kinderen en in sommige gevallen zelfs leerkrachten. Er was een incident geweest waardoor er echt een grens getreden was en ik had een gesprek met hem, de leerkracht en zijn ouders. Ik ben zelf vroeger gepest en misschien daardoor of daarnaast heb ik een sterk gevoel van rechtvaardigheid ontwikkeld. Het gesprek ging in eerste instantie helemaal mis, omdat ik met de woorden van een schooldirecteur mijn innerlijk gepeste kind de leiding had gegeven. Dat kind wilde gezien worden en gelijk krijgen en wilde helemaal niet tot een passende oplossing voor alle partijen komen in de huidige situatie. Op een gegeven moment merkte ik mijn innerlijke kind op en op dat moment kon ik als de volwassen vrouw die ik ook ben, de keuze maken om het echte en heel bange kind dat voor me zat te zien en compassie voor hem op te brengen.

 

Whole Child Development

Het Whole Child Development project[3] is een samenwerking tussen de Hogeschool Leiden, drie andere Hogescholen en het NIVOZ. Hierin proberen we antwoorden te vinden op hoe we breed vormend onderwijs kunnen maken voor kinderen die opgroeien in een achterstandssituatie. In Leiden is de lerarenopleiding SPRING hier aan verbonden en houdt zich bezig met breed vormend onderwijs aan toekomstige leerkrachten. We hebben het met elkaar over hoe je het professioneel zelfverstaan[4] van de leerkracht kunt vormen, hoe je aandacht geeft aan de grondhouding van de leerkracht en hoe je de leerkracht ‘Whole’ kunt houden of weer opnieuw kunt laten worden. Als je als leerkracht voor een klas wilt staan met uiterst sensitieve kinderen, die je op alle mogelijke manieren zullen testen en voor het blok zetten dan heb je echt jezelf te kennen. Te weten wanneer je geraakt wordt op je gevoeligheden, wanneer je volwassen bent en reageert en wanneer je eigen innerlijk kind op komt dagen. Kinderen leren de hele dag en om daar recht aan te doen en ze heel te houden heb jij verantwoordelijkheid te dragen voor wie jij bent en de invloed die dat heeft op de leerlingen.

 

Teamwerk

Dit recht is natuurlijk niet alleen voorbehouden aan de leerkrachten. Ook als schooldirecteur of als team heb je gezamenlijk dié verantwoordelijkheid. Je kunt met elkaar investeren in het belang van kwetsbaarheid en de verbinding met elkaar, juist om je gedragen te voelen als leerkracht en het gevoel te hebben dat je jezelf mag zijn. Een schoolleider en een team kunnen met elkaar een cultuur creëren waarin je elkaar aanspreekt op gedrag dat voortkomt uit de eigen gevoeligheden. Een cultuur maken die lerend is en waarin geoefend mag worden. Zo stop je met elkaar je eigen innerlijke kind in een veilige klas waarin het kind zich niet hoeft te verstoppen, maar zichzelf juist mag laten zien en op mag groeien.

Meer en meer mogen we het hebben over wat je de cultuur, psychologische of systemische kant van het onderwijs zou kunnen noemen. Heel lang werd het gezien als soft en niet zakelijk en ik realiseer me dat die strijd nog niet lang niet is gestreden. Tijdens de opstelling zag ik wat er gebeurde toen de leraar zijn eigen innerlijke kind omhelsde en de ontspanning die hierdoor in het systeem werd ervaren, iedereen kwam in beweging. Dat beeld maakt dat ik graag vaandeldrager ben voor het innerlijke werk dat er te doen is. Zodat we niet langer buiten onszelf zoeken naar de oplossing voor de toekomst van het onderwijs, maar naar binnen keren en van daaruit de verbinding met de ander en waar we naar toe willen, tot stand kunnen brengen.

 

Ben jij benieuwd naar Systemisch Werk in het onderwijs?

Sluit eens aan bij één van onze Maatschappelijk opstellingen

Bekijk ook onze Professionele Schoolcultuur individuele trajecten

En de cursus Persoonlijk Leiderschap

 

^{[1] https://www.hsleiden.nl/nascholingen/onderwijs-en-innovatie/maatschappelijke-opstelling/index.htm
[2] Source book 2020, u.lab, Presencing institute. pag 29-31
[3] https://nivoz.nl/nl/whole-child-development
[4]  Geert Kelchterman}

Auteur: Nynke Verdoner
Voormalig Schoolleider van een basisschool
Expert Systemisch Werken & Professionele Schoolcultuur bij Centrum onderwijs & innovatie Leiden

Nynke Verdoner | COIL Expert Systemisch Werken & Professionele Schoolcultuur

e: [email protected], tel: +31 (0)6 290 918 23

Gratis Consult

Bij Centrum onderwijs & innovatie Leiden verzorgen we Maatschappelijk opstellingen en geven we advies en begeleiding aan schoolteams, schoolleiders en organisaties in Systemisch Werk. Heb jij een vraagstuk over Systemisch Werk en wil je eerst eens kennis met ons maken om te zien of we iets voor je kunnen betekenen? Laat vrijblijvend je contactgegevens achter dan neemt een van onze onderstaande experts van het Centrum onderwijs & innovatie Leiden (COIL) contact met je op, om een afspraak te maken voor het gratis consult. Maak alvast kennis met Nynke.