Innoveren in de praktijk | Professionele Schoolcultuur | Ja zeggen Nee doen

Iedere leidinggevende komt wel eens een medewerker tegen die in de wandelgangen naar je roept: ‘Ja hoor ik doe het vanmiddag!’ en een week later zie je dat er nog niets is gebeurd. Als je je collega erop aanspreekt, zijn er vaak goede en gegronde redenen waarom het gevraagde niet is gelukt. Maar hoe kan het toch dat dit bij de ene collega vaker voor komt dan bij de andere? Of in het ene team de normaalste zaak van de wereld is en het in het andere team eigenlijk nooit plaatsvindt? Los van de incidentele gebeurtenis die er bij eenieder voor kan zorgen dat je je afspraken niet na kunt komen, heeft ‘ja zeggen en nee doen’ bij terugkerende situaties, eigenlijk altijd te maken met de cultuur. Gelukkig is de cultuur iets, waar je aan kunt werken.

Familiecultuur en eilandjescultuur

Galenkamp en Schut schreven het ‘Handboek Professionele Schoolcultuur’¹. Dit nog steeds zeer actuele boek gaat over hoe het gedrag van mensen de cultuur in een school zichtbaar maakt.

Het onderwijs leent zich goed voor iets dat zij noemen een ‘familiecultuur’, waarin je elkaar goed kent en iedereen tot de familie behoort. Het is echter ook een cultuur die zorgt voor uitsluiting van nieuwe mensen, het maken van onduidelijke of vage afspraken en weinig zorg voor een onderlinge professionele verstandhouding. Want ‘dat hebben wij niet nodig want wij hebben het heel gezellig met elkaar.’ Eigenlijk is een familiecultuur een hele onveilige cultuur, want als je niet meedoet zoals het in de familie gaat dan kun je buitengesloten worden.

Ook de ‘eilandjescultuur’ zien we in het onderwijs vaak terug. Iedereen zit in zijn eigen lokaal en zorgt voor zijn eigen lessen en er is weinig verbinding tussen de docenten. Mensen trekken zich terug in secties of afdelingen. Er wordt niet samen gewerkt maar naast elkaar gewerkt.

Beide culturen lenen zich uitstekend voor ‘Ja zeggen en nee doen.’ In de familiecultuur omdat ‘we dat gewoon zo niet doen’, maar confrontatie uit de weg gaan. En in de eilandjescultuur door de deur op slot te doen, met het excuus van te weinig tijd of uren.

[1] Galenkamp (H) & Schut (J). 2020. Handboek Professionele schoolcultuur. (3^e editie). Pica.

Kijk naar uzelf

Cultuur is gebaseerd op de overtuigingen die iedereen binnen die organisatie over zichzelf en anderen heeft. Deze worden soms bewust, maar vooral onbewust met elkaar gedeeld door hoe je met elkaar om gaat. Dus bijvoorbeeld door ‘ja te zeggen en nee te doen’. Wat laat deze persoon zien van de cultuur door dit gedrag te vertonen? Dit zou bijvoorbeeld kunnen zijn dat de medewerker in kwestie eigenlijk weinig respect heeft voor de leidinggevende of dat de doelen van de schoolleider niet hetzelfde zijn als de doelen van de andere mensen in de organisatie. Er kan ook sprake zijn van stil verzet doordat er eigenlijk iets anders is dat de medewerker dwars zit maar dit niet uit of veilig kan uiten. Het is makkelijker om het probleem dat ontstaat bij de medewerker te zoeken, dan het te zien als een signaal van de aanwezige, niet-functionele cultuur. Er ligt echter altijd een kleinere of grotere component van het in stand houden van deze situatie bij de leidinggevende zelf. Zo kan de leidinggevende graag geaccepteerd willen worden in de familiecultuur en wil hij of zij daarom niet ‘te hard’ pushen op deadlines. Of staat de schoolleider zelf niet volledig achter de doelen en pakt hij of zij niet de verantwoordelijkheid om dat aan de kaak te stellen, omdat dit hele spannende situaties op kan leveren.

Uit de praktijk

Toen ik schooleider was van een basisschool merkte ik al snel dat er sprake was van een familiecultuur, maar omdat ik toen nog niet wist dat dit de professionele cultuur in de weg stond, stapte ik er vol in en maakte mezelf onderdeel van de familie. Binnen de kortste keren keerde de ‘gezelligheid’ zich tegen het werk dat we met elkaar te doen hadden. Ik had er een zware dobber aan om dit vervolgens in de school, maar bovenal in mijzelf te keren. Ik realiseerde me dat ik moest leren om mijn medewerkers te begrenzen in hun gedrag en niet langer loyaal moest zijn aan de familiecultuur. Ik vond dit verschrikkelijk moeilijk, want ik houd van harmonie en ben niet graag de boeman. Door de professionele schoolcultuur leerde ik hoe ik kon begrenzen met behoud van relatie en hierdoor werd alles anders. Uiteindelijk kon ik afspraken maken met collega’s die duidelijk waren en nagekomen werden door ons allebei.

Frisse start

Bij de start van het schooljaar begin je als schoolleider vaak niet alleen met goede moed maar ook met bepaalde voornemens. Bijvoorbeeld om deze collega aan te spreken op het herhaaldelijke gedrag van ‘Ja zeggen en nee doen.’ Maar misschien begint dat proces niet alleen met de medewerker aanspreken, maar begint het ook met zelf onderzoek. Wat doe jij als leidinggevende dat dit gedrag in stand houdt? Wat heb je in jezelf te veranderen?

Auteur: Nynke Verdoner
Voormalig Schoolleider van een basisschool
Expert Professionele Schoolcultuur bij Centrum onderwijs & innovatie Leiden

Gratis consult

Heb jij een vraagstuk over Professionele Schoolcultuur en wil je eerst eens kennis met ons maken om te zien of we iets voor je kunnen betekenen? Laat vrijblijvend je contactgegevens achter dan neemt een van onze onderstaande experts van het Centrum onderwijs & innovatie Leiden (COIL) contact met je op, om een afspraak te maken voor het gratis consult. Maak alvast kennis met Paul, Guus en Nynke.

Workshop

Om kennis te maken met ons en de professionele schoolcultuur geven wij thema workshops van een halve dag. Bijvoorbeeld over de dramadriehoek of de triadeleer. Dit zijn allemaal onderdelen van de professionele schoolcultuur die je direct kan koppelen aan situaties in jouw team.

De middagworkshops zijn voor leidinggevenden in het onderwijs of binnen het sociale domein waarin een kernthema van de professionele (school)cultuur wordt besproken.

De Middagworkshops Professionele (school)cultuur worden gegeven op:

> maandag 14 november 2022
> vrijdag 14 april 2023

Duur: 3,5 uur (13:00u tot 16:30u)
Locatie: in de omgeving van Leiden
Kosten: € 165,-

Schrijf je in voor één van de workshops.

Bij Centrum Onderwijs & Innovatie Leiden verzorgen we trainingen omtrent de professionele (school)cultuur. Voor schoolleiders die de cultuur in hun organisatie willen aanpakken door hun eigen overtuigingen en handelen ter discussie te stellen. Nieuwsgierig? Vraag een Gratis Consult aan, of schrijf je in voor een workshop.

Paul Kupper | COIL Expert Professionele Schoolcultuur

e: [email protected], tel: +31 (0)6 391 918 80

Guus Koot | COIL Expert Professionele Schoolcultuur

e: [email protected], tel: +31 (0)6 481 339 80

Nynke Verdoner | COIL Expert Professionele Schoolcultuur

e: [email protected], tel: +31 (0)6 290 918 23