Opening studiejaar Hogeschool Leiden: De toekomst van Gezondheid & Welzijn
1 september 2023 - De toekomst van gezondheid en welzijn stond donderdag centraal tijdens de opening. Experts van de hogeschool en experts uit het werkveld gingen daarna met elkaar in gesprek over dit thema.
Het is één van de zwaartepunten waar de hogeschool de komende jaren nadrukkelijk op inzet met onderwijs en onderzoek.
Gastspreker Jan Willem Duyvendak trapte met een kritische noot af. Hij is hoogleraar sociologie aan de Universiteit van Amsterdam en directeur van Netherlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences (NIAS-KNAW). Duyvendak zette uiteen welke risico's het hanteren van principes als 'zelfredzaamheid', 'eigen regie' en 'positieve gezondheid' hebben, die onder meer binnen de zorgsector en het zorgbeleid centraal staan. 'Natuurlijk willen mensen het beste, het positieve, maar als professionals dat ook nog eens accentueren kan het juist pijnlijk en zelfs contraproductief zijn', zegt Duyvendak daarover. Het gaat immers vaak om het leren accepteren van wat niet meer kan en het steeds minder kunnen naarmate mensen ouder en zieker worden.
‘Een mammoettanker op drift’, zo omschrijft Duyvendak de decentralisatie van de zorg en het beroep op het individu als het gaat om eigen gezondheid en welzijn. ‘Die zonder veel lerend vermogen doordendert; niet in staat om pas op de plaats te maken en stil te staan bij tussentijdse resultaten en misstappen.' Om die mammoettanker weer aan de ketting te leggen, is het volgens de hoogleraar nodig om beleidstermen in onderzoeken meer te bevragen en uitkomsten ervan te delen in het publieke en politieke debat. Een luisterend oor bij beleidsmakers is vervolgens cruciaal.
De focus op zelfredzaamheid en positiviteit moet volgens Duyvendak plaatsmaken voor het centraal stellen van de eigen aard van sociale problemen. 'Kwetsbaarheid en tegenslag hebben vaak sociale oorzaken. Dat betekent dus afscheid van individualiserende neoliberale noties als ‘zelfredzaamheid’ en herwaardering van collectieve voorzieningen, waarin de zwaksten niet worden teruggeworpen op zichzelf maar worden gesteund door zelfbewuste sociale professionals.'
'Heel mooi kritisch'
Petra Siemonsma, lector Eigen Regie bij Fysiotherapie en Beweegzorg bij Hogeschool Leiden, reageerde aan de start van een paneldiscussie op het betoog van Duyvendak. Het lectoraat richt zich juist op praktijkgerichte zorgvragen rondom het behouden van eigen regie en zelfmanagement van cliënten. ‘Heel mooi kritisch. Vooral het bevragen van de beleidstermen en het bevragen van je eigen uitgangspunten, dat is zeer terecht en een mooie opdracht voor ons’, zegt Siemonsma. ‘Wat leren wij onze studenten over eigen regie? Wanneer is het betuttelend en wanneer is eigen regie mensen aan hun lot overlaten?’
Aan de hand van verschillende stellingen over gezondheid en welzijn gingen de aanwezigen en panelleden met elkaar in gesprek. Eén van die stellingen luidt: ‘Alle hogescholen moeten een aanbod voor mentale weerbaarheid hebben.’ Carolien Gravesteijn, lector Ouderschap en Ouderbegeleiding Hogeschool Leiden, pleit daarvoor. ‘We zijn een onderwijsinstelling, maar ik vind ook dat we opvoeden’, zegt Gravesteijn. ‘Ik zou er zelfs voor willen pleiten om een vak te geven om studenten vaardiger te maken in weerbaarheid. Ze leren hier niet alleen, maar ze leven hier ook. Daarin moeten wij ze ondersteunen.’
Hanno Pijl, hoogleraar diabetologie bij LUMC en Universiteit Leiden, pleit ervoor dat onderwijsinstellingen geen producten meer verkopen waar door industrieën suikers aan toegevoegd zijn. ‘Ik denk niet dat iemand daar op termijn ongelukkig van wordt’, zegt Pijl. De hoogleraar gebruikt als beeldend voorbeeld de oliebollenkraam die slechts enkele maanden per jaar bij het Leidse treinstation staat. ‘Als die er staat, staat het drie rijen dik. Als die er niet staat, is er niets aan de hand en loopt iedereen rustig het station in en uit.’
De verschillende standpunten, levendige discussies en kritische noten weerspiegelen de grote uitdagingen op het gebied van zorg en welzijn. Daaruit blijkt ook de noodzaak om dit onderwerp als één van de zwaartepunten van Hogeschool Leiden te maken in de aankomende jaren.
De volledige lezing van Jan Willem Duyvendak 'Beleid zorg en welzijn: mammoettanker op drift' is te lezen op de website Sociale Vraagstukken.