Van schermtijd tot veiligheid: zo dragen we met onderwijs en onderzoek bij aan mediawijsheid

Met onderzoek naar het gebruik van sociale media onder jongeren en aandacht voor dit onderwerp in onze lerarenopleidingen, draagt Hogeschool Leiden bij aan het terugdringen van deze problematiek.

Wat drijft jongeren om steeds vaker en langer online te zijn en wat zijn de effecten hiervan? Welke rol spelen de toekomstige leraren hierbij? En hoe kan Hogeschool Leiden bijdragen aan de aanpak van dit maatschappelijke vraagstuk? Docent-onderzoeker Rogier de Groot van de onderzoeksgroep lvb en risicovol gedrag en Sjoera Buurma, docent Digitale Geletterdheid bij de pabo, houden zich met deze vraagstukken bezig.

Rogier doet promotieonderzoek naar het problematische internetgedrag van jongeren met een licht verstandelijke beperking. Volgens hem worden jongeren sterk aangetrokken tot sociale media en gaming, waarbij dopamine en het gevoel van ‘erbij horen’ een grote rol spelen. “Kinderen willen vaak weten wat hun vrienden online doen en voelen zich geroepen om zelf ook actief aanwezig te zijn, om niet buitengesloten te worden”, vertelt hij. "Die aantrekkingskracht heeft zowel positieve als negatieve kanten, en daarom is begeleiding door ouders en (onderwijs)professionals cruciaal om jongeren inzicht en weerbaarheid te geven in de digitale wereld. Zeker als het om kinderen met een licht verstandelijke beperking gaat. Zij zijn extra kwetsbaar. "

Binnen de onderzoeksgroep werkt Rogier samen met studenten aan het ontwikkelen van praktische hulpmiddelen, zoals workshops voor zorgverleners om hen digitaal vaardiger te maken, en interventies voor gemeenten om ouders en kinderen dichter bij elkaar te brengen in de digitale wereld. "Vanuit die binding kun je beter het gesprek aangaan, waardoor je veel meer preventief bezig bent. Van jongeren die een laag zelfbeeld hebben en die dat online laten zien weten we dat ze een groter risico lopen om aan sexting te gaan doen. Als je daar eerder zicht op hebt of over kunt praten met een kind, dan heb je een grotere kans om dat te voorkomen", aldus Rogier. 

Digitale geletterdheid heeft een structurele plek in het onderwijscurriculum van de voltijd pabo van Hogeschool Leiden. "Digitale geletterdheid omvat alle vaardigheden die nodig zijn om goed mee te kunnen doen in de digitale samenleving. Dus omgaan met computers, programmeren, het opzoeken van informatie en een stuk mediawijsheid. We werken hierin vakgeïntegreerd, zo geven we bijvoorbeeld lessen over Google Maps bij de zaakvakken", vertelt Sjoera. "We vinden het belangrijk dat onze studenten goed voorbereid zijn op hun toekomstige rol hierin op de scholen. Mede omdat de overheid binnenkort digitale geletterdheid als nieuw leergebied introduceert. We willen onze studenten niet alleen bewust maken van hun eigen mediagebruik, maar ze ook leren hoe ze kinderen kunnen begeleiden in hun digitale ontwikkeling”, zegt ze. "Door studenten kritisch te laten kijken naar hun eigen mediagebruik en hen voor te bereiden op het gesprek over mediawijsheid met kinderen kunnen zij de kinderen leren om zelf bewuste keuzes te maken. Zo ondersteunen ze hen bij hun digitale veiligheid, zelfregulering en het voorkomen van pesten.”

Om toekomstige leraren nog meer verdieping te bieden op dit onderwerp, biedt de pabo de minor Film & Media aan. Deze minor is ontworpen door docenten Tjeerd Dijkstra (flexibele pabo) en Mireille Wieggers (pabo), zodat studenten van alle lerarenopleidingen extra verdieping op het gebied van film en media kunnen krijgen. Tijdens deze minor werken studenten aan hun filmvaardigheden en oefenen ze met het geven van film- en mediaonderwijs. Ze leren hoe ze kinderen kunnen begeleiden bij het creëren van media en het kritisch leren omgaan met beelden. Ook voeren ze op hun stageschool een onderzoek uit dat aansluit bij de behoefte van de basisschool op het gebied van film of media.

Studenten van de minor Film & Media ervaren in de praktijk hoe groot de uitdaging rondom digitale geletterdheid is. Pabostudent Summer merkte op haar stageschool dat er weinig aandacht was voor digitale geletterdheid. Via een enquête kwam ze erachter dat veel leerkrachten niet goed weten wat digitale geletterdheid inhoudt. "Dat wil ik graag veranderen door hen te laten zien wat je hiermee kunt doen en waarom het belangrijk is", vertelt Summer. Ze heeft recent een les gegeven over het online spel Roblox waar kinderen ook chatten met elkaar. Samen met de kinderen bespreekt ze hoe ze zich online kunnen gedragen en respectvol kunnen communiceren. Summer: "Ik vind het belangrijk dat kinderen leren wat respectvol communiceren is, ook als volwassenen niet direct meekijken." 

Ook Janna, student aan de tweedegraads lerarenopleiding Omgangskunde, koos voor deze minor. In het mbo is digitale geletterdheid geen apart vak, maar wordt het vaak geïntegreerd in de lessen. Bijvoorbeeld bij een vak als Burgerschap. Tijdens haar stage in het mbo merkt ze de impact van sociale media op jongeren. “De schermtijd van jongeren is vaak hoger dan ze zelf denken. Binnen het vak burgerschap heb ik een les gegeven waarbij de leerlingen moesten inschatten hoeveel tijd ze denken dat ze online zijn. En dat vergelijken we met hun werkelijke schermtijd. Vaak zijn ze verrast door het verschil, waardoor ze zich meer bewust worden van hun gedrag”, vertelt Janna.