Meer over lvb en risicovol gedrag
Onderzoeksgroep lvb en risicovol gedrag werkt aan onderzoek rond verschillende onderwerpen en biedt dit aan in verschillende vormen. Hier vind je een overzicht van ons gehele aanbod, binnen de vijf onderzoekslijnen.

Omgaan met risicovol gedrag
Onderzoek - lvb en risicovol gedrag
Begeleiders in de zorg voor mensen met een lvb nemen bewust en onbewust beslissingen in het omgaan met risico’s. Maar is hun kennis en expertise om risico’s in te schatten en risicomanagementplannen op te stellen voor cliënten voldoende? Hiervoor zijn hulpmiddelen nodig waarmee zij gestructureerd over risico’s leren nadenken, praten en handelen. Dit draagt bij aan risicomanagementplannen die de kwaliteit van leven van cliënten bevorderen.
Samen met zorgprofessionals van Middin hebben wij een risico-inventarisatie-instrument ontwikkeld, waarmee een eerste aanzet voor implementatie is gemaakt. Vervolgens onderzoeken we de volgende vragen:
Hoe ontwikkelen we het concept-instrument door richting een risico-inventarisatie-instrument en maken we het bruikbaar voor de dagelijkse zorgpraktijk van de intake, de woonzorg en de ambulante zorg van Middin binnen het expertisegebied LVB? En hoe kan de bruikbaarheid van het instrument vergroot worden op basis van in deze praktijk opgedane ervaringen?
Welke handvatten kunnen we ontwikkelen voor zorgmedewerkers die het gesprek aan willen gaan met hun cliënt met lvb problematiek wanneer zij risico’s in kaart willen brengen of het inzicht van de cliënt met lvb omtrent deze risico’s willen vergroten?
Hoe staat het nu met dit onderzoek?
Begeleiders/onderzoekers van Middin hebben langere tijd gewerkt aan het beantwoorden van deze vragen.
Zij hebben de bruikbaarheid van het instrument getest op 30 intakedossiers. Meer dan 20 medewerken vulden het instrument daarnaast in voor een zestal fictieve dossiers en bespraken hun inschattingen in focusgroepen.
Dit leidde tot aanpassingen van het instrument, en leverde input voor de te ontwikkelen instructies en scholing. Op basis van deze input is een gebruikshandleiding ontwikkeld voor het instrument. Verder is een e-learning ontwikkeld waarbij door medewerkers individueel in een game-setting wordt geoefend met het invullen van het instrument, en een training waarbij in groepsverband de verdieping wordt gezocht. Tien groepen medewerkers van Middin zijn inmiddels getraind en gebruiken het instrument nu als pilot in de praktijk.
Ook is gewerkt aan de tweede onderzoeksvraag: hoe kun je het gesprek met de cliënt over risico’s het best voeren?
Er zijn 15 begeleiders en 20 cliënten geïnterviewd over hun ideeën rond een juiste gespreksvoering. Deze ideeën zijn verwerkt tot handvatten voor de praktijk, die worden toegelicht in een tiental animatiefilmpjes voor begeleiders.
Risicowijzer lvb
Het instrument bevat 40 risico-gebieden. Zorgmedewerkers maken op elk gebied een inschatting hoe hoog het risico is dat de cliënt ons diens omgeving loopt. Dit doen zij door in te schatten wat de mogelijke uitkomsten van hun gedrag op dit gebied zijn, en wat de ernst daarvan is. Als de zorgmedewerker van mening is dat er onvoldoende informatie is om een risico-inschatting te maken, wordt een vraagteken omcirkeld. Als er actie vereist is kan dit worden aangevinkt. Er wordt altijd gevraagd om een toelichting op de risico-inschatting: dit stimuleert de medewerker structureel na de denken en helpt collega's in te zien waar zij rekening mee moeten houden.
Wie de Risicowijzer wil gebruiken kan deze hier vinden
Hoe kan ik de Risicowijzer lvb gebruiken?
Behalve een handleiding over het gebruik van het risico-inventarisatie-instrument is ook een e-learning en een verdiepende training ontwikkeld. De e-learning is een game waarbij de verschillende elementen van de risico-inventarisatie tijdens het spelen verkend worden.
Voor meer informatie over de training kunt u contact opnemen met Hendrien Kaal ([email protected]).

Criminaliteit
Handreikingen
Mensen met een licht verstandelijke beperking (lvb) krijgen meer aandacht in de samenleving. De indruk bestaat dat er een groeiende groep is die niet meer meekomt in de steeds complexere maatschappij. Binnen verschillende werkvelden groeit het begrip dat deze groep overvraagd wordt en dat een passende benadering van belang is voor alle betrokkenen. Wij hebben daarom voor verschillende organisaties een handreiking geschreven met kennis en handvatten voor de herkenning en ondersteuning van een lvb.

Licht Verstandelijke Beperking in Detentie
Binnen de strafrechtsketen is sprake van een oververtegenwoordiging van mensen met een lvb. De schatting is, dat een derde deel van de gedetineerden in Nederland een lvb heeft. Onderzoek laat zien dat gedetineerden met een lvb vaker problemen ervaren binnen het gevangeniswezen dan gedetineerden zonder een lvb. Doordat een lvb lastig te herkennen is, bestaat het risico van overvraging, zelfoverschatting en buitensluiting en misbruik door medegedetineerden, hetgeen stress oplevert en gedragsproblemen in de hand kan werken.
Het is niet alleen belangrijk dat een lvb binnen de strafrechtsketen tijdig wordt herkend, maar ook dat de betrokken professionals weten hoe passende hulp en ondersteuning kan worden geboden. Zo kunnen frustratie en onbegrip van beide kanten worden voorkomen. Een passende benadering kan zo bijdragen aan vermindering van het aantal incidenten en verbetering van het klimaat op de afdeling, en vergroot de kans op een constructief detentietraject. Het doel van deze handreiking is om professionals binnen detentie kennis en handvatten te bieden die hierbij kunnen helpen.
Handreiking 'Licht verstandelijke beperking en detentie'
Licht Verstandelijke Handicap en de Reclassering
Binnen de strafrechtsketen is sprake van een oververtegenwoordiging van mensen met een lvb. Dit geldt ook voor de populatie met een reclasseringsmaatregel: hoewel de exacte prevalentie niet bekend is, lijkt bijvoorbeeld bij RN één op de vier cliënten een IQ te hebben onder de 85. Doordat een lvb lastig te herkennen is, bestaat het risico op onbegrip, overvraging en het incorrect duiden van gedrag. Deze risico’s leveren stress op en kunnen gedragsproblemen en zelfs recidive in de hand werken.
Het is niet alleen belangrijk dat een lvb binnen de strafrechtsketen tijdig wordt herkend, maar ook dat de diverse betrokken professionals weten hoe passende hulp en ondersteuning kan worden geboden. Zo kunnen frustratie en onbegrip van beide kanten worden voorkomen. Een passende benadering draagt bij aan het voorkomen van onnodige regelovertredingen en terugmeldingen, het verkleinen van de kans op recidive en het vergroten van de kans op een succesvol reclasseringstraject. Het doel van deze handreiking is om professionals binnen de reclassering kennis en handvatten te bieden die hierbij kunnen helpen.
Handreiking 'Licht Verstandelijke Beperking en de Reclassering'
Licht Verstandelijke Beperking en de Jeugdreclassering
Binnen de strafrechtsketen is sprake van een oververtegenwoordiging van mensen met een lvb. Hoewel de exacte prevalentie niet bekend is, lijkt meer dan een derde van de jongeren binnen de justitiële opvang en behandelinstellingen een IQ te hebben onder de 85. Ook onder jongeren met een jeugdreclasseringsmaatregel wordt het percentage met een IQ onder de 85 groter geschat dan verwacht kan worden op basis van de normaalverdeling. Doordat een lvb lastig te herkennen is, bestaat het risico op onbegrip, overvraging en het incorrect duiden van gedrag. Deze risico’s leveren bij de jongeren met een lvb stress en gedragsproblemen op en kunnen zelfs recidive in de hand werken.
Het is niet alleen belangrijk dat een lvb binnen de strafrechtsketen tijdig wordt herkend, maar ook dat de diverse betrokken professionals weten hoe passende hulp en ondersteuning kan worden geboden. Zo kunnen frustratie en onbegrip van beide kanten worden voorkomen. Een passende benadering draagt bij aan het voorkomen van onnodige regelovertredingen en terugmeldingen, het verkleinen van de kans op recidive en het vergoten van de kans op een succesvol jeugdreclasseringstraject. Het doel van deze handreiking is om professionals binnen de jeugdreclassering kennis en handvatten te bieden die hierbij kunnen helpen.
Handreiking 'Licht Verstandelijke Beperking en de Jeugdreclassering'
Licht Verstandelijke Beperking en Slachtofferhulp Nederland
Ook bij Slachtofferhulp Nederland (SHN) is er steeds meer oog voor mensen met een lvb. Het is niet alleen belangrijk dat een lvb bij slachtoffers tijdig wordt herkend, maar ook dat de diverse betrokkenen weten hoe passende hulp en ondersteuning kunnen worden geboden. Zo kunnen frustratie en onbegrip van beide kanten worden voorkomen, en wordt de kans dat slachtoffers met een lvb goed geholpen worden en hun rechten kunnen effectueren vergroot. Het doel van deze handreiking is om professionals en vrijwilligers binnen SHN kennis en handvatten te bieden die hierbij kunnen helpen.
Handreiking 'Licht Verstandelijke Beperking en Slachtofferhulp Nederland'
Licht Verstandelijke Beperking en Jeugdrechtadvocaat
Binnen het jeugdrecht is steeds meer oog voor mensen met een lvb. Zowel in de context van het jeugdstrafrecht, alsook in de context van het jeugdbeschermingsrecht is het niet alleen belangrijk dat een lvb tijdig wordt herkend en erkend, maar ook dat de diverse betrokkenen weten hoe vorm te geven aan een passende communicatie en ondersteuning. Gezien de kwetsbaarheid van de doelgroep vraagt deze immers om een specifieke aanpak, zowel wat betreft de formele procesregels als de toepassing van bijvoorbeeld het straffen. Een passende bejegening kan frustratie en onbegrip bij jongeren en ouders zoveel mogelijk voorkomen en de kans vergroten op waarheidsvinding en een ‘eerlijk proces’ voor mensen met een lvb.
Deze handreiking gaat over jeugdigen en ouders met een lvb en heeft als doel om jeugdrechtadvocaten specifieke kennis en handvatten te bieden die kunnen helpen bij de totstandkoming van een passende bejegening, zowel in een strafzaak als in een jeugdbeschermingszaak.
Handreiking 'Licht Verstandelijke Beperking en jeugdrecht: de jeugdrechtadvocaat'
Licht Verstandelijke Beperking en Kinderrechter
Binnen het jeugdrecht is steeds meer oog voor mensen met een lvb. Zowel in de context van het jeugdstrafrecht, alsook in de context van het jeugdbeschermingsrecht is het niet alleen belangrijk dat een lvb tijdig wordt herkend en erkend, maar ook dat de diverse betrokkenen weten hoe vorm te geven aan een passende communicatie en ondersteuning. Gezien de kwetsbaarheid van de doelgroep vraagt deze immers om een specifieke aanpak, zowel wat betreft de formele procesregels als de toepassing van bijvoorbeeld het straffen. Een passende bejegening kan frustratie en onbegrip bij jongeren en ouders zoveel mogelijk voorkomen en de kans vergroten op waarheidsvinding en een ‘eerlijk proces’ voor mensen met een lvb.
Deze handreiking gaat over jeugdigen en ouders met een lvb en heeft als doel om kinderrechters specifieke kennis en handvatten te bieden die kunnen helpen bij de totstandkoming van een passende bejegening, zowel in een strafzaak als in een jeugdbeschermingszaak.
Handreiking 'Licht Verstandelijke Beperking en jeugdrecht: de kinderrechter'
Licht Verstandelijke Beperking en Strafrechtadvocaat
Binnen de strafrechtketen is steeds meer oog voor mensen met een lvb. Het is niet alleen belangrijk dat een lvb tijdig wordt herkend en erkend, maar ook dat de diverse betrokkenen weten hoe vorm te geven aan een passende communicatie en ondersteuning. Gezien de kwetsbaarheid van de doelgroep vraagt deze immers om een specifieke aanpak, zowel wat betreft de formele procesregels als de toepassing van bijvoorbeeld het straffen. Een passende bejegening kan frustratie en onbegrip zoveel mogelijk voorkomen en de kans vergroten op waarheidsvinding en een ‘eerlijk proces’ voor mensen met een lvb.
Deze handreiking gaat over mensen met een lvb en heeft als doel om strafrechtadvocaten specifieke kennis en handvatten te bieden die kunnen helpen bij de totstandkoming van een passende bejegening in strafzaken met mensen met een lvb.
Handreiking 'Licht Verstandelijke Beperking en strafrecht: de strafrechtadvocaat'
Licht Verstandelijke Beperking en Strafrechters
Binnen de strafrechtketen is steeds meer oog voor mensen met een lvb. Het is niet alleen belangrijk dat een lvb tijdig wordt herkend en erkend, maar ook dat de diverse betrokkenen weten hoe vorm te geven aan een passende communicatie en ondersteuning. Gezien de kwetsbaarheid van de doelgroep vraagt deze immers om een specifieke aanpak, zowel wat betreft de formele procesregels als de toepassing van bijvoorbeeld het straffen. Een passende bejegening kan frustratie en onbegrip bij verdachten zoveel mogelijk voorkomen en de kans vergroten op waarheidsvinding en een ‘eerlijk proces’ voor mensen met een lvb.
Deze handreiking richt zich op mensen met een lvb en heeft als doel om strafrechters specifieke kennis en handvatten te bieden die kunnen helpen bij de totstandkoming van een passende bejegening in strafzaken met mensen met een lvb.
Handreiking 'Licht Verstandelijke Beperking en recht: de strafrechters'
Licht Verstandelijke Beperking in de Justitiële Jeugdinrichting
Deze handreiking richt zich op medewerkers op de reguliere en bijzondere zorggroepen van de justitiële jeugdinrichtingen (JJI’s) en heeft als doel om deze professionals kennis en handvatten te bieden die kunnen helpen bij de herkenning van een lvb en bij het bieden van een passende bejegening aan jongeren met een lvb.
Handreiking 'Licht Verstandelijke Beperking in de Justitiële Jeugdinrichting'
Licht Verstandelijke Handicap en de Officier van Justitie
Binnen de strafrechtketen is steeds meer oog voor mensen met een lvb. Het is niet alleen belangrijk dat een lvb tijdig wordt herkend en erkend, maar ook dat de diverse betrokkenen weten hoe vorm te geven aan een passende communicatie en ondersteuning. Gezien de kwetsbaarheid van de doelgroep vraagt deze immers om een specifieke aanpak, zowel wat betreft de formele procesregels als de toepassing van bijvoorbeeld het straffen. Een passende bejegening kan frustratie en onbegrip bij verdachten zoveel mogelijk voorkomen en de kans vergroten op waarheidsvinding en een ‘eerlijk proces’ voor mensen met een lvb. Bewustwording met betrekking tot het onderwerp lvb is ook bij het OM een belangrijke stap, die door sommige parketten al gezet is door het opzetten van pilots en het organiseren van scholing.
Deze handreiking is bedoeld om officieren van justitie specifieke kennis en handvatten te bieden die kunnen helpen bij de totstandkoming van een passende omgang met mensen met een lvb in strafzaken.
Handreiking 'Licht Verstandelijke Beperking en het strafrecht: de officier van justitie'
Licht Verstandelijke Beperking en de Jeugdofficier van Justitie
Deze handreiking is bedoeld om officieren van justitie specifieke kennis en handvatten te bieden die kunnen helpen bij de totstandkoming van een passende bejegening in strafzaken met jongeren met een lvb.
Handreiking 'Licht Verstandelijke Beperking en het strafrecht: de jeugdofficier van justitie'
Onderzoek - Met zorg naar de politie
Medewerkers in de zorg voor mensen met een licht verstandelijke beperking (lvb) worden met enige regelmaat geconfronteerd met delinquent gedrag door hun cliënten. De vraag hoe hier mee om te gaan, en met name de vraag wanneer het strafrecht hierbij te betrekken, leidt vaak tot moeilijke dilemma’s.
Wij hebben samen met diverse woonlocaties onderzoek gedaan naar hoe er in de praktijk wordt omgegaan met deze dilemma’s en welke kennis en afwegingen nodig zijn om dit in de toekomst zo zorgvuldig mogelijk te doen.
Ons project heeft geleid tot 3 producten:
Bekijk onze nieuwsbrief voor vragen als; Wanneer moeten we ons in de zorg verre houden van de strafrechtsketen, en wanneer kunnen we niet zonder? > Nieuwsbrief 2 - Maart 2020


Onderzoek - Proeftuin implementatie lvb tools 3RO
Binnen de drie reclasseringsorganisaties (3RO) wordt veel aandacht gegeven aan (het werken met) cliënten met een lvb. Reclasseringswerkers en medewerkers werkstraffen leren om te gaan met cliënten met een lvb. Hiervoor zijn diverse tools ontwikkeld. Maar dit aanbod blijkt niet voldoende te zijn. Er is ook een implementatie- en borgingstraject nodig om ervoor te zorgen dat professionals van de reclassering de ontwikkelde kennis en tools ook gebruiken in de praktijk.
Daarom hebben wij onderzoek gedaan binnen een proeftuin met twee teams; van SVG en het Leger des Heils. Lees meer hierover in het verslag van de proeftuin. Het uitgangspunt hierbij was dat de lessen die in de proeftuinlocaties zijn geleerd, ook kunnen worden gebruikt door de andere locaties van de 3RO. Deze lessen zijn te vinden in de 'Handreiking voor de implementatie van tools voor lvb bij 3RO'.
Onderzoek - Sanctietoemeting bij lvb
Er is meer aandacht voor de doelgroep ‘justitiabelen met een licht verstandelijke beperking (lvb)’. Waar de focus hierbij eerder lag op de verbeterde herkenning van mensen met een lvb binnen de strafrechtsketen, is de vraag nu of het feit dat iemand een lvb heeft mee moet spelen bij het bepalen van de straf en zo ja, op welke wijze.
Gezamenlijke visievorming hierover vraagt om inzicht in de effectiviteit van straffen bij de doelgroep lvb, maar ook om een breder inzicht in de vraag hoe we de positie van de justitiabele met een lvb in de strafrechtsketen zien vanuit legitimiteit, proportionaliteit of strafrechtelijke aansprakelijkheid/verwijtbaarheid. Vinden we het bijvoorbeeld rechtvaardig als mensen met een lvb op dezelfde manier worden gestraft als mensen zonder een lvb?
Door middel van een serie online bijeenkomsten met experts en professionals hebben lector Hendrien Kaal en prof. Pauline Schuyt (Universiteit Leiden) in 2020/2021 inzichten uit de praktijk en wetenschap bij elkaar gebracht.
Op basis daarvan zijn bouwstenen voor toekomstige visieontwikkeling geleverd.
In het 'Verslag experttraject ‘Sanctietoemeting bij lvb’ lees je de opbrengst van de verschillende bijeenkomsten.

Bekijk voor meer informatie onze onderzoeksgroep lvb en risicovol gedrag, of neem contact op met Hendrien Kaal, [email protected]