Nynke over de verstilling in het onderwijs
Ik houd me in mijn professionele leven bezig met een zoektocht naar ‘ander’ onderwijs. Daarin kom ik mensen tegen die vragen stellen bij alles wat ze doen in de klas en vooral nieuwsgierig zijn. In deze zoektocht kom ik bij mijzelf vaak vragen tegen over hoe het op scholen gaat. Ook zie ik vaak prachtig onderwijs en leer ik daarin iedere dag. Zo ontmoet ik op de Vrijeschool de kracht van kunstzinnig onderwijs en dan specifiek in de donkere maanden.
Met licht en lied
Op de Vrijeschool van mijn zoontje zijn de ramen donker gemaakt en stralen de lichtjes van binnen naar buiten. Alle kindjes lopen met hun lampionnetje in de hand door de donkere gangen. We voelen allemaal dat de herfst van ons vraagt om naar binnen te keren. Soms letterlijk door meer thuis te zijn en je warm bij de kachel op te houden. En soms figuurlijk doordat we ziek worden en we na kunnen denken over wat nog past in ons leven en wat misschien achter mag blijven in het donker.
Ook kinderen voelen de innerlijke behoefte om zich terug te trekken, maar het is soms lastig hier ruimte voor te maken als we ook grote en mooie feesten vieren. Hoe vinden we meer rust en verstilling in deze maanden?
Wat is verstilling? Het betekent letterlijk tot rust komen. Hoe zorg je dat in een periode dat cadeautjes en feest centraal staan er ook rust is om die innerlijke behoefte van naar binnen keren vorm te geven? Op de Vrijeschool doen ze dit met passie en door het vieren van de jaarfeesten. Het start met Michael dat eind september wordt gevierd en dit is de eerste stap van het naar binnen keren. Het is een actief feest en de boodschap gaat over het vinden van ‘de draken’ in je leven en over moed verzamelen om deze in de aankomende donkere periode te verslaan. Deze draken leven niet buiten je, maar liggen diep in je te slapen. Met Sint Maarten wordt het licht naar binnen gehaald met lampionnen en liederen. Dan start in begin december de advent. Een magisch moment waarop in veel Vrijescholen de kinderen binnen komen in het donker en er muziek door de gangen van de school klinkt. Advent komt elke week in december terug en in de klas worden de kaarsen van dit lichtfeest gebrand. In de kleuterklassen wordt ook het adventstuintje gelopen. Waarbij de kinderen een lichtje brengen naar het midden van een spiraal gemaakt van dennentakken. Wederom licht en stilte in de duisternis.
Dan is er natuurlijk Sinterklaas, maar eigenlijk is dit een heel losstaand feest wat gaat over geven van aandacht en tijd. De cadeautjes zijn voor ieder kind hetzelfde en worden door de ouders gemaakt. Ik kan je uit ervaring vertellen dat je als ouder ook stil wordt van de concentratie die het maken van deze cadeautjes van je vraagt.
Uiteindelijk volgt het kerstspel en in januari het driekoningenspel. Hiertussen liggen nog de 12 heilige nachten die er zijn om te reflecteren op het afgelopen jaar en waarin het de kunst is zo stil te worden dat je kunt horen wat je door de nacht wordt ingefluisterd. Grote vragen zoals; ‘waar gaat jouw leven over en wat heb jij te doen?’ kunnen centraal staan in deze periode. Dit is minder voor de kinderen, maar meer voor de jong volwassenen en volwassenen. Sinterklaas en Kerstmis zijn feesten om te vieren met elkaar dat het leven mooi is, dat je elkaar cadeaus kunt geven, misschien ook om die diepere ziel te voeden.
Kunst als vorm
Het kunstzinnige onderwijs is de vorm die gekozen wordt door de Vrijeschool leerkrachten om de verstilling, het donker, het licht en misschien ook wel een beetje ontzag voor die grote duisternis over te brengen op kinderen. Er wordt veel muziek gemaakt, mooie transparanten en sterren gemaakt, pompoenen uitgehold met zweet op de rug en echte kaarsen gebrand met advent, die zelf getrokken worden. Om die vorm te kiezen heb je als leerkracht meer nodig dan enthousiasme en een goed knutsel arsenaal. Het gaat over begrijpen wat je doet met het kind. Als je een kunstwerk van een kind vraagt, geef je dit kind de mogelijkheid om zich op een andere manier aan jou als leerkracht te laten zien. Om zich op een andere manier open te stellen. En je kunt zo veel zien aan hoe een kind op het podium staat met toneel en aan wat een kind tekent en hoe dat op het papier komt te staan. Om het kind anders te zien kun je als leerkracht de kracht van de kunstvakken gebruiken. Gecombineerd met stilte geef je het kind de kans om tot zijn of haar eigen diepten te komen.
Afgelopen week was weer de diplomering van de Basis Vrijeschool Opleiding kunst van Hogeschool Leiden. Het is prachtig om te zien hoe leerkrachten als ze meer vaardigheden hebben opgedaan met de kunstvakken echt richting kunnen geven aan het zien van kinderen door hun kunstprojecten. Dat ze niet langer alleen maar voelen waar het over gaat, maar deze nieuwe vaardigheid echt in kunnen zetten om hun lessen te verrijken. Kunst zorgt ervoor dat kinderen zich op een andere manier laten zien. De deelnemers van de BVO Kunst maken dit zelf ook mee als ze werken met de kunstvakken in de opleiding. Ze merken dat door het cognitieve even naar de achtergrond te brengen, er ruimte komt voor iets anders. Vanuit rust kun je creëren. Ze leren ook om vanuit stilte te kijken naar wat een kind gemaakt heeft. Ze stellen zichzelf de vraag: ‘Wat wil dit kind mij vertellen over zichzelf met deze tekening, beeldhouwwerk of met deze manier van zingen?’ Vanuit de open ruimte van verstilling kun je opmerken wat dit kind aan jou wil laten zien.
Herfst en winter
We zijn in deze wereld dol op enthousiasme, naar buiten gericht zijn en jezelf laten zien. Dit zijn kwaliteiten die goed passen bij de lente en de zomer. Om dat met energie en kracht te kunnen doen in het begin van de lente is daar aan voorafgaand juist een terugtrekkende beweging nodig. Zodat we niet altijd aan hoeven te staan, maar energie mogen verzamelen voor deze heerlijke maar intense periode van warmte. Dat de Vrijeschool juist in de koude tijd de kunstvakken zo veelvuldig inzet vind ik een prachtig voorbeeld van het geven van lessen die kinderen stimuleren om naar binnen te keren. Het is geweldig dat er weer een nieuwe groep leerkrachten deze donkere tijd start met het meer inzetten van kunst in hun lessen. Voor wie denkt dat zou ik ook wel willen leren in het nieuwe jaar, we starten in 2024 weer met een nieuwe groep.
Over Nynke Verdoner
Voormalig Schoolleider van een basisschool
Expert Systemisch Werken & Professionele Schoolcultuur
E: [email protected],
T: +31 (0)6 290 918 23