Lector Peer van der Helm neemt afscheid van Hogeschool Leiden

"Als wetenschapper toets je steeds je resultaten: wat ik zie, komt dat nog overeen met de werkelijkheid? Zeker bij praktijkgericht onderzoek, want als een methode of theorie niet aansluit bij de werkelijkheid, hebben we er in de praktijk niets aan." Met deze woorden omschreef Peer van der Helm, lector Residentiële Jeugdzorg, een aantal jaren geleden zijn lectorschap bij Hogeschool Leiden. Onlangs nam de lector – die met zijn baanbrekend onderzoek naar het leef-, werk- en leerklimaat in hulpverleningsinstellingen een onuitwisbare impact heeft gehad op de jeugdzorg en ver daarbuiten – afscheid van onze hogeschool.

Meer dan tien jaar geleden kwam Van der Helm als lector naar Hogeschool Leiden. Het onderzoek dat hij hier samen met collega-onderzoekers vormgaf, richtte zich op de vraag hoe je jongeren en kinderen die het in onze samenleving een stuk minder hebben getroffen het beste kunt helpen, bijvoorbeeld als zij elders moeten verblijven, zoals in een residentiële jeugdzorginstelling. Hoe kun je hen optimaal ondersteunen en behandelen, waarbij je de ontwikkelingskansen van jongeren en hun participatie in onze samenleving zoveel mogelijk vergroot? Met deze vraag als leidraad startte onder andere een breed ingebed leefklimaatonderzoek dat in diverse praktijksettingen werd toegepast: van jeugdgevangenissen, gezinshuizen tot tbs-klinieken. Het onderzoek reikte tot ver buiten Nederland, waarbij het onderzoek zijn weg vond naar landen als Estland, Albanië en zelfs Australië.

Naast het onderzoek naar het leefklimaat in hulpverleningsinstellingen breidde het onderzoek zich in de loop der jaren uit naar het speciaal onderwijs. Hier onderzocht Van der Helm samen met collega's het leerklimaat en hoe dat wordt ingericht voor en ervaren door jongeren die vaak te kampen hebben met uiteenlopende problematiek. Daarnaast richtte het lectoraat zich op het werkklimaat onder medewerkers van hulpverleningsinstellingen en het speciaal onderwijs. Uit dit onderzoek bleek dat dit cruciaal is voor het creëren van een positieve leefomgeving. Uiteindelijk voerde men in tien jaar tijd talrijke onderzoeken uit die zich allemaal richtten op het verbeteren van de leef- en leeromstandigheden voor kwetsbare groepen. Want, zoals de oud-lector het in een eerder interview verwoordde: "Jeugdzorg moet vraaggerichter leren werken en beter luisteren naar ouders en kinderen.” Vanuit deze insteek werd door de onderzoekers bijvoorbeeld een spel ontwikkeld over lastige thema's voor gezinshuiskinderen en hun gezinshuisouders. 

Vanuit de contacten met de praktijk kwamen meerdere praktijkvragen, waardoor er nog meer praktijkgericht onderzoek is gedaan op verschillende thema's. Door de onderzoeken kwamen praktijk en wetenschap samen. Onder andere via publicaties had het onderzoek directe impact op de praktijk en het onderwijs. Zo wordt het handboek 'Leefklimaat! Voor jongeren en volwassenen' onder meer in de opleiding Sociaal Werk gebruikt. En het onlangs gepubliceerde boek 'Omgaan met trauma in het gespecialiseerd onderwijs' biedt professionals in de praktijk de nodige handvatten. Volgens collega's blijft zijn invloed ook na zijn vertrek voelbaar: "Zijn bevlogen kennisoverdracht aan studenten en professionals vormt een blijvende erfenis. Net als zijn kritische geluiden – op blogs en in de media – om de problemen en uitdagingen in het vakgebied aan de kaak te stellen." Bovendien blijft Van der Helm als emeritus bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam promovendi begeleiden.

Peer van der Helm laat een enorme nalatenschap achter, waarop het onderzoek binnen de hogeschool en daarbuiten kan voortbouwen. Het kenniscentrum Samen Redzaam zet zijn werk en de leef-, leer- en werkklimaatonderzoeken voort, in samenwerking met partners in de praktijk, om de rechten en ontwikkelingskansen van kwetsbare jongeren en volwassenen ook in de toekomst te kunnen blijven verbeteren. 

Zoals Peer al in zijn lectorale rede beschreef: "Net als een kind van zijn ouders is maar niet hun eigendom (John Locke 1624-1704) is het lectoraat niet van de lector maar een leergemeenschap van docenten, studenten, het werkveld en onderzoekers." (Van der Helm, 2017).

Peer van der Helm was sinds 2014 lector Residentiële Jeugdzorg op Hogeschool Leiden en in 2021 werd hij benoemd tot bijzonder hoogleraar Onderwijs en Zorg aan de Universiteit van Amsterdam. Van der Helm studeerde psychologie en promoveerde in 2011 aan de Vrije Universiteit Amsterdam op onderzoek naar het leefklimaat in de justitiële jeugdzorg.