Digitale sporen steeds belangrijker bij oplossen van ernstige misdrijven

Forensisch experts in witte pakken die sporenonderzoek doen na een ernstig misdrijf. Het is een herkenbaar beeld uit films en televisieseries, na afloop van onder andere moord of brandstichting. En dat is allesbehalve fictie. In werkelijkheid doen deze experts onderzoeken fysieke sporen op een plaats delict, zoals vingerafdrukken, haren en bloedsporen. Tegelijkertijd gaat achter dezelfde locatie een wereld aan digitale sporen schuil: daar komen de digitaal forensische onderzoekers aan bod. Denk hierbij aan smartphones, computers, routers en slimme thermostaten. Elk digitaal apparaat kan cruciale informatie bevatten die doorslaggevend kan zijn in het oplossen van een misdrijf. De opleiding Informatica: Forensisch ICT leidt experts op om zulke sporen te verzamelen, betekenis te geven en uiteindelijk te gebruiken in rechtszaken.

Waar het voor de hand ligt om mails en apps op een smartphone te doorzoeken, kan data op veel meer apparaten van wezenlijk belang zijn. "Digitale rechercheurs bekijken op een plaats delict welke digitale bewijsplaatsen aanwezig zijn. Wat voor apparaten zijn het en wat voor sporen kunnen ze daaruit halen? Daarbij kun je denken aan lampen die automatisch aangaan bij beweging, smart speakers, maar bijvoorbeeld ook een slimme thermostaat", zegt Jos Griffioen, docent Forensisch ICT. "Zo'n thermostaat houdt vaak de temperatuur over een langere periode bij. Je kunt je voorstellen dat er temperatuurverschillen optreden zodra er meerdere mensen in een kleine ruimte aanwezig zijn. Zulke details zouden bewijsmateriaal kunnen ondersteunen waaruit blijkt dat er meerdere mensen op een bepaald tijdstip in een ruimte zijn geweest." 

Alle digitale apparaten die van belang kunnen zijn in het onderzoek worden meegenomen. "Je moet natuurlijk wel uit kunnen leggen waarom je iets mee wil nemen voor verder onderzoek. Een rechter-commissaris bepaalt uiteindelijk wat je wel en niet mee mag nemen", legt collega-docent Johan ten Houten uit. "Het is belangrijk dat al deze stappen zorgvuldig en snel worden genomen. Gegevens in apparaten kunnen op afstand verwijderd worden, zeker nu steeds meer digitale apparaten met het internet verbonden zijn."

In een forensisch laboratorium worden er kopieën gemaakt van de data die op de apparaten staan. "Soms gaat dat eenvoudig met een stekker aan een telefoon, maar bij een smart speaker is dat al een stuk lastiger. Dan moet je echt de chip uit het apparaat halen en die rechtstreeks uitlezen", vervolgt Jos. Aan de hand van verschillende scenario's vindt onderzoek plaats naar alle data, waarbij digitale forensische experts betekenis geven aan de relevante data die ze aantreffen. Jos: "Het is vooral van belang om overal de afkomst van te kunnen herleiden. Dat er een bepaald document op een laptop staat, wil nog niet zeggen dat de eigenaar van die laptop dat document heeft gemaakt. Je moet onder meer kunnen uitsluiten dat er malware op een laptop staat, waardoor het document op afstand door iemand anders gemaakt zou kunnen zijn. En zo zijn er nog vele andere scenario's om rekening mee te houden en uit te sluiten." 

Probleemoplossend vermogen is volgens Johan de eigenschap die alle studenten van Informatica: Forensisch ICT moeten hebben en ontwikkelen. "Je moet je kunnen inleven in de vraag áchter de vraag. Waarom zou je bepaalde e-mails nodig hebben in een onderzoek? Is het dan ook niet handig om de internetgeschiedenis van bepaalde browsers te bekijken? Het is jezelf constant afvragen wat je nog meer zou kunnen doen, het koppelen van technische zaken aan tactische vragen én verbanden in kaart brengen", somt Johan op. Jos voegt daaraan toe: "Je bent bezig om het gedrag van iemand te bewijzen en dat doe je in een technische omgeving. Studenten leren we dus een brede kennis van de techniek, maar vooral om ongelofelijk creatief te blijven."