Onderzoek naar twee e-health-applicaties om onnodig antibioticagebruik bij kinderen terug te dringen
Promovenda Eefje Belt: “Kinderen met ongecompliceerde bovenste luchtweginfecties slikken nog steeds antibiotica. Het helpt niet én het helpt ook niet in onze strijd tegen antibioticaresistentie.”
Eeuwenlang was er vrijwel geen remedie tegen bacteriële infecties. Een geïnfecteerd wondje kon de mens al fataal worden. Tot in 1928 penicilline werd ontdekt: de eerste vorm van antibiotica. Door het levensreddende succes ervan groeiden antibiotica uit tot hét middel tegen bacteriële infecties. Maar steeds vaker worden ze slachtoffer van hun eigen succes. We slikken ze te veel én te vaak. Met het risico dat bacteriën resistent worden. We moeten er dus een stuk zuiniger mee omspringen. Al lukt dat nog niet altijd, want ook bij kinderen met een ongecompliceerde bovenste luchtweginfectie zien sommige ouders hun arts nog altijd het liefst antibiotica voorschrijven, terwijl is aangetoond dat dit zinloos is. Het lectoraat Antroposofische Gezondheidszorg doet daarom onderzoek naar twee e-health-applicaties die zulk onnodig antibioticagebruik moeten indammen. Dit verlaagt ook de druk op onze huisartsen.
Eefje Belt die hier vanuit Hogeschool Leiden promotieonderzoek naar doet: “Antibiotica zijn ontzettend belangrijk. Veel infecties waar men vroeger nog in groten getale aan bezweek zijn hierdoor niet langer dodelijk.” De schatting is dan ook dat penicilline en afgeleide antibiotica vanaf 1946 – toen het volop beschikbaar werd voor de brede bevolking – al meer dan 200 miljoen mensenlevens wisten te redden. Maar vrijwel direct zag je al een wapenwedloop tussen geneesmiddel en bacterie ontstaan. Want dat resistentie een probleem vormde voor duurzaam antibioticagebruik dat bleek al snel. Toch steeg het gebruik explosief. En door overmatig en onjuist gebruik ervan (zo helpen antibiotica niet bij virale infecties) werken we resistentie steeds meer in de hand, waarbij bacteriën zich kunnen aanpassen en razendsnel ongevoelig worden voor antibiotica.
Zuiniger gebruik moet antibiotica op de lange termijn fit houden
Dus om antibiotica effectief te kunnen blijven inzetten, bijvoorbeeld daar waar het levens kan redden, moeten we er spaarzamer mee leren omgaan. Want, zo zegt Eefje Belt: “Als je ze verkeerd of te veel gebruikt, lukt dat straks veel minder of gewoon helemaal niet meer. Zo spreekt de Wereldgezondheidsorganisatie al over een antibioticaresistentie-crisis, met 1,2 miljoen doden per jaar. En niemand wil terug naar het pre-antibioticatijdperk, waar plots een klein geïnfecteerd wondje al onbehandelbaar wordt. Kortom, de cijfers liegen er niet om: de schatting is dat in 2050 wereldwijd circa 10 miljoen mensen aan nu nog te behandelen infecties zullen bezwijken. Terwijl nieuwe antibiotica vrij schaars zijn – met in de afgelopen decennia nauwelijks ontdekte varianten – én het antibioticagebruik van 2000 tot 2015 nog flink steeg met 39%.”
In veel landen nog steeds een over-de-toonbank-medicijn
Die stijging heeft er, zo de promovenda, mee te maken dat we nog steeds overmatig en onverstandig gebruikmaken van antibiotica: “Er zijn landen waar het over the counter verkocht wordt, met als gevolg dat men daar antibiotica slikt tegen een ontsteking waar geen bacterie bij betrokken is of een verkeerd antibioticum dat bedoeld is voor een andere infectie. In Nederland is dat wel anders, maar ook hier zie je nog onnodig gebruik. Zoals bij kinderen met een ongecompliceerde bovenste luchtweginfectie. Terwijl uit onderzoek van het Radboudumc, samen met het Nederlands Huisartsen Genootschap, blijkt dat dit zinloos is. Ook de Wereldgezondheidsorganisatie adviseert – in haar strijd ongepast en ineffectief gebruik tegen te gaan – om in zo’n geval alleen terug te grijpen op antibiotica bij risicogroepen en complicaties.” Dat er desondanks wel antibiotica wordt geslikt, heeft volgens Eefje Belt te maken met bezorgde ouders die bij acute bovenste luchtweginfecties voor de ‘zekerheid’ toch graag antibiotica voorgeschreven zien.
Twee e-health-apps in de strijd tegen onnodig antibioticagebruik
“Mijn onderzoek moet helpen om antibioticagebruik in dit soort gevallen terug te dringen”, zo vertelt Eefje Belt verder. “Want het is hier niet alleen niet-helpend, antibiotica plegen ook altijd een aanslag op je darmflora. Ze verstoren je microbioom, met mogelijk ook negatieve effecten op je gezondheid. Denk bij kinderen aan meer kans op diabetes type 2 en obesitas in de toekomst. En er zijn alternatieven. Als je die hier inzet, kun je antibiotica inzetten waar het écht nodig is, zodat we niet onnodig resistentie in de hand werken. Dit past bij onze lectoraatsvisie en die van lector Erik Baars op het vergroten van de eigen regie van patiënten en het versterken van het zelfherstellend vermogen van het organisme. Onder meer door onderzoek naar integrative medicine, waarbij traditionele en complementaire zorg elkaar aanvullen en versterken. In mijn geval via het onderzoek naar twee e-health-apps. De eerste is een in Duitsland al gebruikte fasegerichte koortsapp die ouders helpt hun kind veilig te laten uitzieken, zodat het uiteindelijk ook de nodige weerstand opbouwt. Die is vertaald en aangepast naar de Nederlandse situatie. De tweede is een door ons zelf ontwikkelde digitale ‘natuurlijke middelen’-keuzehulp, die ouders handvatten biedt om een effectief en veilig natuurlijk middel te kiezen bij een kind met een acute ongecompliceerde bovenste luchtweginfectie.”
Minder (onnodige) antibiotica én meer zelfmanagement
In haar promotieonderzoek zoekt Eefje Belt naar antwoorden op drie vragen. In de eerste fase stond de accepteerbaarheid van de apps onder huisartsen, verpleegkundig specialisten, physician assistants, apothekers en ouders centraal. De meerderheid staat ervoor open en rond de helft van hen verwacht ook een positief effect. In de tweede fase testte zij hoe ouders de apps ervaren en paste beide applicaties hierop aan. En in fase drie, die nu loopt, draait het om de effectiviteit ervan: leiden ze tot minder antibioticagebruik, wat is het effect hiervan op het microbioom van kinderen die deelnemen en dragen ze bij aan minder huisartsenbezoek en ook aan het minder vaak terugbellen? Want naast resistentie is ook de druk op de huisartsenzorg een groeiend probleem. En ongecompliceerde luchtweginfecties, vooral bij kinderen, behoren tot de meest geziene klachten in een huisartspraktijk. Naast dat beide apps dus mogelijk kunnen helpen om onnodig antibioticagebruik terug te dringen, zijn het ook veilige hulpmiddelen om meer zelfmanagement in de zorg te stimuleren.
Meer info
Hier vind je meer info over antimicrobiële resistentie. Eefje Belt is naast onderzoeker bij het lectoraat ook programmaleider en docent bij de Master Advanced Nursing Practice van de hogeschool. Zij is buitenpromovendus bij Amsterdam UMC met als promotor prof. dr. Max Nieuwdorp, hoogleraar Inwendige geneeskunde aan de Universiteit van Amsterdam. Onze lector Antroposofische Gezondheidszorg dr. Erik Baars treedt op als copromotor.
Eefje Belt is ook nog op zoek naar huisartspraktijken die willen deelnemen aan de effectiviteitsstudie. Interesse? Mail dan naar: [email protected]l.
Op de foto promovenda Eefje Belt ©Frank Hoyinck, Hoyinck Photography