Inclusiviteit en Diversiteit

Dit is een opzet om de dialoog over inclusiviteit/diversiteit te bevorderen binnen vrijescholen, antroposofisch georiënteerde organisaties en andere organisaties/scholen waarbinnen dit vraagstuk speelt.  

Aanleiding

Als vrijescholen beogen we onze leerlingen zo te onderwijzen dat zij vanuit de volle ontplooiing van hun eigenheid op positieve wijze bij kunnen en willen gaan dragen aan het leven in de wereld. School is de plaats waar je jezelf en de wereld kunt ontmoeten, leren kennen en kunt leren hoe je jezelf en de wereld helpt ontwikkelen zodat we duurzaam met elkaar kunnen samenleven vanuit vrijheid, gelijkheid en rechtvaardigheid.

Als vrijescholen willen we graag dat jongeren op een volwassen wijze in de wereld komen, waarbij ze steeds een balans weten te houden tussen wat goed is voor hen als individu en wat goed is voor het geheel. Vrijescholen slagen er goed in om leerlingen te laten ervaren dat zij er in hun eigenheid, als uniek persoon en dus ook in hun diversiteit, mogen zijn. Toch zien we dat slechts een beperkte doelgroep zich voelt aangetrokken tot het antroposofisch gedachtengoed, waaronder de vrijescholen.

Wanneer we kijken naar mensen die zich voelen aangetrokken tot de vrijescholen dan zien we dat er met name hoger opgeleide ‘witte’ ouders kiezen voor de vrijeschool voor hun kind. Maar het geheel, de wereld waarmee de leerlingen zich hebben te verbinden, kent natuurlijk een veel grotere diversiteit, zowel in zichtbare –onveranderlijke- kenmerken van mensen zoals geslacht en etniciteit, alsook in onzichtbare kenmerken, zoals normen, waarden, overtuigingen of competenties.

De school als oefenplaats voor het leven in de wereld zou daarom ook een plaats moeten zijn waar je als leerling die diversiteit kunt ontmoeten, leren kennen en kunt leren om jezelf daartoe te verhouden. Dat laatste vraagt ook dat schoolgemeenschappen niet alleen een afspiegeling van de samenleving vormen, maar ook een oriëntatie hebben op inclusiviteit. Waar diversiteit ruimte maakt voor en zicht geeft op de verschillen tussen mensen, gaat inclusiviteit over het ontwikkelen van onderlinge verbondenheid ondanks of beter nog, dankzij die verschillen.

De vraag die dan opkomt is: ‘Hoe zorgen we ervoor dat het vrijeschoolonderwijs - dat een pedagogisch gedachtengoed heeft waarin diversiteit en inclusiviteit hoog in het vaandel heeft- een ontmoetingsplaats vormt voor diversiteit en een oefenplaats voor inclusiviteit?’  

Verlangen

Het vraagstuk van diversiteit en inclusiviteit wordt ook breder binnen het antroposofische veld herkend als relevant en urgent. Antroposofische organisaties zeggen dat iedereen welkom is, en vanuit de essentie is dit ook zeker het geval. Toch voelt niet iedereen zich welkom die in de basis wel aangetrokken zou kunnen worden tot het mensbeeld/het gedachtengoed.

Zo lijkt er een discrepantie te bestaan tussen de openheid die vanuit het antroposofische veld wordt beoogd en hoe die buiten de ‘bubbel’ wordt ervaren. We willen gaan onderzoeken hoe dat komt en hoe we deze realiteit kunnen kantelen. Dus dat de ander zich welkom voelt en we echt inclusief zijn. We verlangen dat de ander zich welkom voelt om in eigenheid te verschijnen. Wij willen met dit project een brede dialoog aangaan over dit onderwerp. Hierbij willen we het vrijeschoolonderwijs als een casus gebruiken voor een breder maatschappelijk fenomeen.

We willen bewegen vanuit het brede perspectief van het samenleven in de wereld om vanuit daar de beweging te maken binnen het Vrijeschoolonderwijs. De uitkomsten van ons onderzoek moeten niet alleen interessant zijn voor vrijescholen, maar ook voor antroposofische organisaties en andere instellingen die worstelen met het vraagstuk rondom diversiteit en inclusie.

Thema's

Vragen die dan aan de orde kunnen komen zijn: 

• Hoe wordt op de vrijeschool vormgegeven aan inclusiviteit en diversiteit? Wat helpt hierbij en wat staat bepaalde zaken hierbij in de weg?  Daarbij is het belangrijk om te vertrekken van het uitgangspunt waar het al gebeurt (waarderend onderzoek).  
• Hoe blijf en kom je in verbinding met mensen die een ander perspectief hebben?  
• Hoe kunnen we de huidige antroposofische georiënteerde organisaties verrijken met andere blikrichtingen? 
• Hoe zet je de eigenheid in om de verbinding te maken naar groepen die zich niet vanzelfsprekend aangetrokken voelen tot de antroposofie? 
• Wat gebeurt er in de rafelranden van het onderwijs en de maatschappij rondom thema’s van diversiteit en inclusie? Juist daar liggen mooie kiemen. 

Wij willen expliciet ook anderen (bijv. de Vereniging van Vrijescholen of Hogeschool Leiden uitnodigen om thema’s in te brengen die wij in onze zoektocht kunnen meenemen. 

Vorm

Het idee is om een gesproken essay te gaan maken van ongeveer zes afleveringen waarin we vanuit het perspectief van een buitenstaander het vraagstuk van diversiteit en inclusie willen bespreken. In elk van de afleveringen staat een bepaald thema centraal. Startpunt hierin is een ‘probleemanalyse’ vanuit het perspectief van ouder en kind. Vanuit de gesprekken willen we thema’s destilleren (dit vanuit de fenomenologische benadering / grounded theory methode). Je zou kunnen denken aan de volgende thema’s: 

1. Wat is het probleem (vanuit leerling, ouder, leraar, school en maatschappelijk perspectief)?
2. Waarom is het een probleem? 
3. Wat kunnen we leren binnen het vrijeschoolonderwijs?  
4. Wat kunnen we leren van ander onderwijs?  
5. Wat kunnen we leren buiten het onderwijs? 
6. Welke handvatten zien we om te bouwen aan een (onderwijs)cultuur waarin diversiteit een waardevol kenmerk vormt?  

Om tot het essay te komen gaan we met veel mensen het gesprek aan rondom deze thematiek. Zowel binnen als buiten het (vrijeschool)onderwijs. Deze gesprekken nemen we op en publiceren we. De lossen gesprekken hebben niet als doel om een groot publiek te bereiken, maar om reacties te generen waarmee we nieuwe gesprekken kunnen voeren om tot nieuwe perspectieven te komen. Als we voldoende materiaal hebben sluiten we ons een paar dagen op om tot het gesproken essay te komen waarin we de fragmenten van de gesprekken gaan verwerken. 

Samenwerking: het probleem dat we aankaarten is iets wat in het vrijeschoolonderwijs op een treffende manier naar voren komt. Maar het probleem van diversiteit en inclusie speelt in de hele samenleving. Je zou kunnen stellen dat het vrijeschoolonderwijs de casus is voor een breder maatschappelijk fenomeen. Daarom is het de wens om een samenwerking op te zoeken met het NIVOZ, de Iona Stichting, Hogeschool Leiden, de Vereniging van Vrijescholen, eventueel andere scholen met een overwegend witte populatie en wellicht ook platforms als NPO of de Correspondent.