"Blijven verwonderen over de complexiteit van genen"

Hoe kun je DNA-informatie inzetten om mensen de juiste gezondheidsbeslissingen te laten nemen? Deze vraag staat centraal in het onderzoek van het lectoraat Genome-based Health van Peter Taschner.

"Ik mag volgens de richtlijnen van LinkedIn dan marginaal aanwezig zijn op hun carrièreplatform, toch zou ik de afgelopen 30 jaar van mijn werkzame leven in de wetenschap allerminst ‘marginaal’ willen noemen. Ik prijs ik mezelf iedere dag gelukkig dat ik in een onderzoeksgebied werk waarbij ik me iedere dag kan verwonderen over genetica: de biologische wetenschap die erfelijkheid verklaart."

"Ik kon het plaatje van het dierenrijk dromen, inclusief de namen in het Latijn."

"Als jongetje van acht jaar had ik al een fascinatie voor de natuur. Ik herinner me een boek met daarin een overzichtsafbeelding van de indeling van het dierenrijk. Ik kon het plaatje dromen, inclusief de bijbehorende namen van de dieren in het Latijn. Toen ik als eerste van ons gezin ging studeren, had ik interesse in genetica en biochemie. Kies je dan voor Scheikunde met Biologie of Biologie met Scheikunde?

Ik had aanvankelijk het eerste in gedachten, maar na het bijwonen van een proefje met slakken op de voorlichtingsdag in Amsterdam was ik verkocht. Mijn keuze viel uiteindelijk op Leiden, waar de biologiestudie met colleges in roulerende blokken werkte, in plaats van de toen gebruikelijke semesters. Mijn hoofdstage op het gebied van plantentumoren deed ik bij de afdeling van hoogleraar Biochemie Rob Schilperoort (red: de latere oprichter van het Leiden Bio Science Park)."

Buitengewoon dienstplichtig

"Kort voor mijn afstuderen viel de oproep voor militaire dienst op de mat. Ik had toen een aanbod voor promotieonderzoek over de darmbacterie E. coli bij de afdeling Moleculaire Cytologie in Amsterdam. Een hartelijke decaan met ingangen bij Defensie hield een pleidooi om me mijn promotiebaan te kunnen laten invullen. Zo werd ik buitengewoon dienstplichtig verklaard op ‘sociaal maatschappelijke indicatie’. Een wijze les dat het in het leven niet altijd draait om zo veel mogelijk kennis opdoen, maar ook om de juiste contacten.

In 1988 promoveerde ik als eerste AIO ooit aan de UvA. Aansluitend vond ik een postdocfunctie in Leiden, waar ik onder leiding van hoogleraar Biochemie John Bol binnen de plantenvirusgroep onderzoek deed naar virusresistentie van genetisch gemodificeerde gewassen. Ook was ik verantwoordelijk voor het toezicht op de geldende veiligheidsregels binnen het laboratorium en - hoe belangrijk veiligheid in het lab ook is - ik voelde me een boeman die toezicht moest houden."

Google Maps van het genoom

"In 1992 maakte ik de overstap naar de Faculteit Geneeskunde, tegenwoordig onderdeel van het LUMC. Ik startte daar op de afdeling Humane Genetica met het opsporen van genen voor erfelijke hersenaandoeningen en later voor kanker. Dat was destijds echt zoeken naar een speld in een hooiberg. Toen in 2003 het Human Genome Project ons complete DNA en genen in kaart had gebracht, kwam genetisch onderzoek in combinatie met de mogelijkheden van internet, in een stroomversnelling terecht. Het sequencen van DNA nam een exponentiële vlucht, en daarmee het aantal gevonden verschillende varianten."

"Tot op de dag van vandaag ben ik trots dat ik aan de wieg heb gestaan van het programma Mutalyzer dat controleert of genetische varianten correct staan beschreven."

"Hoe mooi ook, het kende een gevaarlijke keerzijde. Zo kon het gebeuren dat bij erfelijke borstkanker tien verschillende beschrijvingen voor één variant ontstonden waardoor een arts een verkeerde risicoschatting kon maken en mogelijk een verkeerd behandelplan voorstond. Bij het diagnosticeren van patiënten is een uniforme beschrijving van levensbelang. Tot op de dag van vandaag ben ik trots dat ik aan de wieg heb gestaan van het standaardisatieprogramma Mutalyzer dat controleert of genetische varianten correct staan beschreven. Het computerprogramma wordt wereldwijd ingezet en is inmiddels meer dan 100 miljoen keer gebruikt. Een soort Google Maps van het genoom dus."

Balanceren op een flinterdun randje

"Ik vind het ongelofelijk hoe snel de technologische ontwikkelingen gaan. Ik ben ervan overtuigd dat de nog immer groeiende kennis over DNA in combinatie met technologie een mooie bijdrage kunnen leveren aan een betere volksgezondheid. Al moeten we ook alert blijven op commerciële ‘cowboys’ in het veld die nieuwe technologieën weliswaar snel onder de knie hebben, maar minder aandacht hebben voor de ethische kant van DNA. Wat dat betreft is genetisch onderzoek soms balanceren op een flinterdun randje. Met mijn huidige onderzoek ‘Check de Test’ wil ik de voor- en nadelen van genetische zelftesten aan de kaak stellen. Moet je consumenten in staat stellen zichzelf te testen waarbij een uitslag zou kunnen duiden op een hoog risico op een onbehandelbare ziekte? Wat doet die wetenschap met de verdere invulling van je leven? Die gesprekken voer ik ook met mijn studenten."

"Hbo’ers mogen zich best wat bewuster zijn van hun meerwaarde – zeker ook als ze in een academische setting komen te werken. Zij weten hoe het er in een lab aan toe gaat."

"Sinds 2015 werk ik op de hogeschool met multidisciplinaire groepen studenten van biologen tot informatici. Om na zoveel jaar de overstap te maken van het LUMC naar het hbo was een bewuste keuze, want naast kennis delen, wilde ik met toegepast onderzoek aan de slag. Academische centra komen daar vaak niet aan toe. Hbo’ers mogen zich overigens best wat bewuster zijn van hun meerwaarde – zeker ook als ze in een academische setting komen te werken. Waar een academicus theoretisch meer onderlegd is, weten en voelen hbo’ers hoe het er in een lab aan toe gaat. Ze zijn ‘hand’ vaardig en hebben kennis van apparatuur en technieken. Wat dat betreft is het natuurlijk mooi meegenomen dat we binnen de hogeschool met ‘state of the art’ lab-apparatuur kunnen werken."

Aha-erlebnis

"Ik mag dan 63 jaar zijn, het samenwerken met studenten houdt mijn geest jong en nieuwsgierig. Studenten leren van mij, maar ik ook van hen. Als wetenschapper groei ik nog elke dag. Het blijft voor mij een uitdaging om stukje bij beetje een laag van een complex vraagstuk af te pellen. Als dat lukt en je in een flow terecht komt, geeft dat zoveel voldoening. Zeker als ik zie dat de opgedane kennis ook bij mijn studenten landt."

"Studenten zou ik willen adviseren: schrijf al je waarnemingen goed op!"

"Maar vergis je niet: 90 procent van de tijd leveren onderzoeken niets op en moet je weten om te gaan met frustratie. Studenten zou ik willen adviseren: schrijf al je waarnemingen goed op! Met daarbij, hoe frustrerend ook, waarom je denkt dat het fout ging. Vooral ook als je er geen bal van snapt. Het kan zomaar gebeuren dat de oplossing een paar jaar later alsnog op je pad komt en je een aha-erlebnis hebt."

Personalia

Naam: Peter Taschner
Functie: Lector Genome-based Health
Proefschrift: Genetic and morphological analysis of cell division in Escherichia coli (1988)

Meer over het lectoraat | Meer over de lector | Terug naar overzicht interviews