Hogeschool Leiden

Herstel door zelfcontrole en zelfmanagement in de forensische sector: nieuwe inzichten

SOCIAALWEB - 22 februari 2022 - Zelfcontrole en zelfmanagement speelt een belangrijke rol in het herstel en participatie. Nieuwe inzichten door Peer van der Helm geven concrete handvatten voor de praktijk.

Het is evident dat in de forensische GGZ en de gesloten jeugdzorg, maar ook in de maatschappelijke opvang, de ontwikkeling van zelfcontrole en zelfmanagement een belangrijke rol speelt als het gaat om herstel en participatie. Dat geldt eveneens voor de oorzaken van het ontbreken daarvan. Nieuwe inzichten geven concrete handvatten voor de praktijk.

Het proefschrift van Eva Billen (2022) gaat over zelfcontrole in de forensische sector. Ze geeft aan dat in haar onderzoek belangrijke oorzaken van gebrek aan zelfcontrole jeugdtrauma’s (negatieve jeugdervaringen) zijn. Deze trauma’s veroorzaken stress en negatieve affectiviteit (emotionaliteit), wat waarschijnlijk komt doordat de cliënten zijn ‘gestrand in de ervaringen uit hun verleden’, en dat brengt angst en stress met zich mee. Die stress zorgt voor een voortdurende activatie van hun stress-systeem (Hypothalamus-hypofyse-bijnierschors, HPA-as) dat voortdurend stresshormonen blijft produceren, zoals adrenaline, noradrenaline en cortisol. Dat leidt naast angst en pijn tot depressie, dwang, wantrouwen, een laag zelfbeeld, risicovol gedrag, impulsiviteit en verslavingsgevoeligheid. Dat maakt ze ook kwetsbaar voor herhaald slachtofferschap en daderschap.

Eva Billen onderscheidt drie vormen van zelfregulatie: cognitieve-, gedragsmatige- en emotionele zelfregulatie, die waarschijnlijk allemaal geraakt worden door de trauma’s uit het verleden. Dat heeft consequenties voor de hulpverlening. Cognitieve gedragstherapie (CBT) richt zich voornamelijk op die cognitieve zelfregulatie (‘het gezond verstand’), een top-down proces. Maar we hebben ook meer onbewuste bottom-up-processen vanuit onze emoties en gedragsimpulsen. Voor hulpverleners is het handig om te weten dat bij bottom-up- en top-down-processen door elkaar lopen. (1) Die rol van onbewuste bottom-up-processen is soms niet handig, maar kan ook beschermend zijn. Middelengebruik kan helpen om de pijn niet meer te hoeven voelen. Onbewuste copingmechanismen en aangeleerd gedrag zoals agressie hadden in het verleden vaak een functie en krijgen in de loop van de tijd in een andere betekenis.

Lees hier het volledige artikel