Het coalitieakkoord: drie experts reageren
SOCIAALWEB - 17 december 2021 - Het coalitieakkoord is op 15 december 2021 gepresenteerd. Maar wat betekent dit akkoord voor de zorg en het sociaal domein? Margo Trappenburg, Niels Uenk en Peer van der Helm reageren.
Peer van der Helm, lector Residentiële Jeugdzorg en bijzonder hoogleraar onderwijs en zorg aan de Universiteit van Amsterdam
De problemen stapelen zich verder op sinds de jeugdwet van 2015. De jeugdzorg zit dicht tegen een parlementaire enquête aan. Ik heb voor u het coalitieakkoord doorgenomen om te kijken of de meest urgente problemen in het akkoord geadresseerd worden.
De belangrijkste problemen in de jeugdsector gaan in mijn ervaring om complexe multiproblematiek die het meeste geld kost (soms tot een miljoen per kind per jaar zoals kinderen met een zeldzame ziekte), maar wanneer we niet de juiste zorg leveren die kinderen doodgaan. Het huidige systeem is daar niet op gebouwd. Op 14 oktober jl. kwam de vaste Kamercommissie van VWS bijeen en hoorde schrijnende getuigenissen van jongeren en ouders hierover.
Uit die hoorzitting kwamen de volgende (systeem)problemen:
- Gebrek aan kennis over de zorg voor complexe multiproblematiek.
- Een rigide systeem van vergoedingen die niet evidence based is maar gebouwd op belangen (gecontracteerde partners) in plaats van maatwerk.
- Gemeenten die niet bereid zijn te betalen voor maatwerk en zich daar onderuit wurmen.
- Het grote gat als je 18 wordt en je problemen niet over zijn.
- Het gebruik van dwang in de zorg
- Het gebrek aan rechtsbescherming voor kinderen en ouders (en pleeg/gezinshuisouders).
Het gebrek aan kennis over de zorg voor complexe multiproblematiek zoals bijvoorbeeld eetproblemen of agressie is een zogenaamd ‘wicked’ (naar) probleem dat niet met een regeerakkoord is op te lossen, maar wel door te erkennen dat dit kennisgat er is. ‘Bewezen effectief’ is een fictie, we weten het gewoon niet. Dat de GGZ zich moet richten op meer complexe zorg is een denkfout (soms kunnen anderen het beter zoals bijvoorbeeld gezinshuizen of hulphonden) en dat vraagt niet zozeer om verdere versterking van de monopolypositie van de GGZ maar om het herijken van de hele jeugdzorg met elkaar (samenwerken in plaats van concurrentie). De GGZ kan het nu al niet aan en dat wordt in de toekomst echt niet beter.
‘Evidence based’ is een denkfout van de maakbaarheidsgedachte in onze samenleving. Vaak weten we het niet en er is relatief weinig evidence onder de 441 DSM stoornissen en 229 erkende jeugdinterventies, maar des te meer belangen. Die denkfout bestaat uit de aanname dat we de juiste diagnose met een juiste behandeling kunnen genezen zoals zes weken gips bij een gebroken been. En als de goedkoopste gecontracteerde partners het ook niet weten of niet willen, kijk dan niet weg maar kijk een deurtje verder en denk kritisch met elkaar. Ik mis die herijking van het systeem in de voornemens.
Er -zich er onderuit wurmende- gemeenten (echt niet allemaal!): meestal is dit niet uit antisociale overwegingen, maar uit geldgebrek. Zorg dat gemeenten voldoende geld krijgen, ook voor complexe multiproblematiek, maar ook om het gat 18+ te dichten. Ernstige, langdurige problemen gaan niet op magische wijze over als je 18 wordt, maar de zorg stopt dan vaak wel. De meeste gemeenten sluiten verlengde jeugdzorg beleidsmatig uit en schuiven het probleem door naar andere instanties zoals een ziektekostenverzekeraar die het probleem weer terugschuiven (systeemfout).
We plaatsen te veel uit huis en door naar andere instellingen (Alica en Jason), sluiten te veel op, separeren ondanks de plechtige belofte om in 2021 hier mee op te houden van minister de Jonge erop los, fixeren, voeden onder dwang, en de jeugdbescherming luistert niet naar ouders en jongeren (RSJ-rapport van augustus 2021). Dat laatste staat gelukkig wel in het coalitieakkoord. Maar hoe gaan we dit alles concreet doen? Jeugdbeschermers lopen nu al en masse weg. Herijking van het systeem en de bijbehorende denkfouten is gewenst.
In de jeugdzorg moeten jongeren concrete doelen maken waar ze op worden afgerekend, evenals hulpverleners. Nieuw kabinet: maak svp concretere doelen waar jullie door de Kamer op kunnen worden afgerekend, net als jongeren, ouders en hulpverlening. Of modderen we met z’n allen naar die parlementaire enquête en gaan dan ‘sorry’ zeggen?