"De sleutel is verbondenheid"

Het lectoraat Residentiële Jeugdzorg wil de kwaliteit van zorg en professioneel handelen verbeteren. Het lectoraat van Peer van der Helm zet zich in voor verbetering van het leef- en leerklimaat binnen hulpverleningsinstellingen.

"Als wetenschapper toets je steeds je resultaten: ‘Wat ik zie, komt dat nog overeen met de werkelijkheid?’. Zo begin je iedere keer opnieuw met verschillende onderzoeksmethodes. Zéker in praktijkonderzoek, want als een methode of theorie niet aansluit bij de werkelijkheid, hebben we er in de praktijk niets aan. Wanneer een theorie in de Sterrenkunde niet helemaal klopt is dat geen ramp: sterren blijven wel flonkeren. In de jeugdzorg is dat wél een ramp, dan gaan er kinderen dood."

Extremen

"Ik heb in mijn werk nauw contact met kinderen met ernstige multiproblematiek waar het op zijn zachtst gezegd niet goed mee gaat. Opgesloten in instellingen, depressie, niets eten of drinken, verkrachtingen en onnodig vaak eindigend in zelfmoord. Echt in de extreme hoek. Het is emotioneel heftig werk, er gaat geen dag voorbij dat ik niet denk: ‘oei dat zouden jouw kinderen zijn, wat moeten die ouders wanhopig zijn.’ Met kinderen kan zoveel misgaan."

"Dankzij mijn eigen kinderen is dit werk geen ver-van-mijn-bed-show."

"Zonder mijn eigen kinderen zou ik dit werk niet kunnen doen. Kinderen kosten een hoop maar je leert er veel van, ook over jezelf. Uit onderzoek van psycholoog Erik Erikson blijkt dat het zorgen voor kinderen je verandert als persoon. Op het moment dat je voor anderen leert zorgen verandert je karakter in positieve zin. Minder op jezelf gericht, meer compassie. Ik doe bepaalde kwaliteiten op die ik in mijn werk kan gebruiken. Dankzij mijn eigen kinderen is dit werk geen ver-van-mijn-bed-show."

Participerend actieonderzoek

"Ik verschil niet zoveel als mens of als wetenschapper. In de opvoeding probeer ik zo min mogelijk te straffen, het draait om verbonden zijn met je kind. Ook in onderzoek maak ik écht contact met jongeren, volg ik ze regelmatig en help ik ze. Ik heb een verschuiving gemaakt naar dat participerend actieonderzoek omdat ik merkte dat ik anders maar een klein stukje van de werkelijkheid zag. Als onderzoeker ben je voor een jongere vaak maar een passant, dan is het niet makkelijk je hele hart open te gooien. Daardoor mis je vaak trauma. Dat geldt voor interviews, dossieronderzoek en zeker voor kwantitatief onderzoek met vragenlijsten. De sleutel is dus verbondenheid.

Dat kost veel tijd en energie, en ik moet accepteren dat veel ook niet lukt. Dat een jongere blijft terugvallen of kiest om een einde aan zijn of haar leven te maken. Ik hou dit vol omdat de dingen die wel lukken enorm motiverend zijn. Laatst kreeg ik een appje van een meisje dat een half jaar geleden nog in een separeercel van een gesloten inrichting zat: ‘meneer, ik ben weer met 5vwo begonnen’."

De hokjes passen niet

"Nederland heeft een sterke pedagogische traditie: een kind willen begrijpen in de context in plaats van oordelen. We vroegen ons af: ‘Wat zit er achter dat gedrag?’ Maar aan het eind van de vorige eeuw begon er een verschuiving naar het medicaliseren van problemen en het categoriseren van gedrag. Een beweging die gelijk opging met het feit dat we als samenleving punitiever werden: minder begrijpen, meer straffen en oplossen. We zijn dus gewend geraakt aan termen als ‘stoornis’ (ik heb het zelf liever over een ‘probleem’) en interventies en methodes die erbij horen."

"Een te krappe diagnose beperkt de keuze in methoden en daarmee de jeugdzorg in de behandeling."

"Vanuit de gedachte ‘heb je een gebroken been, dan doe je er gips omheen’ gaat men sindsdien bij bepaald gedrag op zoek naar een diagnose en welke ‘bewezen effectieve’ behandelmethode daarbij past. Nu blijkt uit steeds meer (hersen)onderzoek, van bij voorbeeld de Nederlandse psychiater Jim van Os, dat die bedachte hokjes helemaal niet passen. ADHD, borderline, autisme: daar is een sterke overlap. Of er is sprake van multiproblematiek wat een pasklaar antwoord lastig maakt. Een te krappe diagnose beperkt de keuze in methoden en daarmee de jeugdzorg in de behandeling. Een van mijn contacten plaatste laatst een foto op zijn social media met allemaal ballonnen: hij vierde zijn twaalfde diagnose. Dan gaat er natuurlijk iets mis."

Bijdragen aan verandering

"In de media kan ik best kritisch zijn, ja. Met name als het gaat om schadelijke praktijken zoals bijvoorbeeld het afzonderen van kinderen in separeercellen, het vastbinden van kinderen of loverboys die instellingen binnendringen en meisjes aanzetten tot prostitutie. Ik vind het belangrijk om man en paard te noemen. Als ik dingen zie die we beter moeten doen in de residentiële jeugdzorg, is het voordeel van mijn werk dat ik kan zeggen: ‘jongens, dit kan niet’. Op het moment dat ik dat niet zeg, verandert er niets. Die bijdrage aan het maatschappelijk debat doet er toe. Ja, ik zie kleine verbeteringen, in bijvoorbeeld de nieuwe wet rechtspositie jongeren in gesloten jeugdinrichting. En nee, natuurlijk gaat het mij allemaal niet snel genoeg. Er is helaas genoeg mis dat we helemaal niet gaan veranderen."

"De simpelste verklaring is vaak de juiste."

Invloed op de professionals van de toekomst

"Als onderzoeker op het hbo en door de sterke koppeling met het onderwijs (red: Van der Helm doceert bijvoorbeeld ook aan studenten Sociaal Werk) heb je invloed op de professionals van de toekomst. Iedereen begint dit werk met de beste intenties, niemand wíl schade doen. Veel afgestudeerden komen nu eenmaal terecht in een wereld die niet per se gericht is op verbondenheid, maar we geven ze wel het besef mee hoe belangrijk dat is. We leren de professionals van de toekomst kritisch denken en equiperen ze van de juiste kennis van vandaag. Daar draag ik aan bij.Mensen zien wetenschappers soms als uitvinders. Dat ben ik niet, want ik vind geen nieuwe dingen uit. Ik onderzoek en breng oude en bestaande kennis bij elkaar. Laten we het ook niet te ingewikkeld maken in de sociale praktijk: de simpelste verklaring is vaak de juiste. Stel de vragen: Waarom? Waar komt dit vandaan? Want hoe ingewikkelder we het maken, hoe verder van de werkelijkheid we geraken."

Personalia

Naam: Peer van der Helm
Functie: Lector Residentiële Jeugdzorg
Proefschrift: First do no Harm. Living Group Climate in Secure Juvenile
Correctional Institutions (2011)

Meer over het lectoraat | Meer over de lector | Terug naar overzicht interviews