Hogeschool Leiden

Het raakt je tot wanhoop: ouders en lastig peutergedrag

De peuterpuberteit kan een lastige periode zijn voor ouders. Het doel van dit onderzoek is om inzicht te krijgen in waar ouders tegen aan lopen en wat zij nodig hebben in de omgang met lastig peutergedrag

Door: Gaby Bleboo
Opleiding: Toegepaste Psychologie
Maand en jaartal: juni 2018
Project/thema: Ouders en lastig peutergedrag

"Wat het heel zwaar maakt is denk ik: op een gegeven moment moet je ook best wel onder hoge druk en slaapgebrek ook nog fatsoenlijk met je kind om kunnen gaan. Om te leren hoe je er dan mee omgaat, dat vraagt veel van je! Dus dat zijn niet de makkelijkste momenten. En wat je ook merkt, waar je ook goed op moet letten, is dat je ook voldoende aandacht en tijd voor je partner overhoudt."

Vader van peuter

Dit onderzoek: lastig peutergedrag

De peuterpuberteit kan een lastige periode zijn voor ouders. Het doel van het huidige onderzoek is om inzicht te krijgen in waar ouders tegen aan lopen en wat zij nodig hebben in de omgang met lastig peutergedrag. Op basis van de verkregen informatie is een advies gegeven aan het lectoraat Ouderschap en Ouderbegeleiding. De hoofdvraag van dit onderzoek luidde als volgt: ‘Hoe gaan ouders in de gemeente Leiden om met het gedrag van hun peuter, in voor de ouders als lastig ervaren situaties?’ Uit het literatuuronderzoek vloeiden de volgende deelvragen voort: ‘Hoe ervaren ouders het (lastige) gedrag van hun peuter?’, ‘Hoe gaan ouders om met het (lastige) gedrag van hun peuter?’ en ‘Welke behoeften hebben ouders in de omgang met lastig peutergedrag?’

Methode van onderzoek

Om deze vragen te beantwoorden is een kwalitatief onderzoek uitgevoerd bij vijf ouderparen (vijf vaders en vijf moeders) wonend in de gemeente Leiden met samen een peuter van ongeveer 3,5 jaar. Er is gebruik gemaakt van een topicinterview. Vervolgens zijn de interviews getranscribeerd en open gecodeerd. Ook is de ouders gevraagd de ‘zeer verkorte’ versie van The Children’s Behavior Questionnaire (CBQ) digitaal in te vullen. De resultaten van deze vragenlijst zijn vergeleken met de antwoorden uit de interviews.

Leuke situaties

Over de ervaring van het gedrag van het kind in leuke situaties gaven ouders aan te kunnen genieten van het gedrag van hun kind. Als het kind bijvoorbeeld (onverwachts) liefde toonde. Dit deed het kind door de ouder uit het niets te knuffelen, een kus te geven of te zeggen dat hij of zij de ouder lief vindt of van de ouder houdt. In deze situaties kwamen gevoelens van genot, blijdschap, trots en zelfs verliefdheid van de ouders naar voren.

In de omgang met het gedrag van het kind in leuke situaties gaven ouders hun kind een compliment als hij of zij iets had gedaan wat hen trots maakte. Als het kind bijvoorbeeld (onverwachts) liefde toonde, toonden de ouders liefde terug. Dit zijn allerlei kenmerken van positief ouderschap onderzocht door Crandall, Deater-Deckard en Riley (2015) waarbij onder andere sensitiviteit, betrokkenheid en warmte centraal staan.

Minder leuke situaties

Over de ervaring van het gedrag van het kind in minder leuke situaties gaven ouders aan het opstandige gedrag van hun kind als lastig te ervaren. Het opstandige gedrag van de kinderen uitte zich op verschillende manieren. Van op de grond liggen, huilen en schreeuwen, tot schoppen, slaan en spullen vernielen. Dit gedrag is kenmerkend voor de peuterpuberteit, een periode waarin een peuter ontdekt dat hij een eigen persoon, met een eigen wil is. Eigenwijs zijn, driftbuien en “nee” zeggen zijn allemaal manieren om dit duidelijk te maken. In deze situaties kwamen gevoelens van boosheid, frustratie, irritatie en soms zelfs wanhoop van de ouders naar voren. De ouders waren zich wel bewust van hun emotionele reactie, omdat zij aangaven geduldiger te willen reageren in het vervolg.

“Ik kan best explosief zijn op een gegeven moment. Dus heel lang blijf ik heel rustig, heel begripvol en op een gegeven moment gaat er bij mij een soort knop om en dan is het van: ‘nu ben ik er helemaal klaar mee!’ En ik zou best willen leren om dat wat geleidelijker of wat eerder aan te geven.”

Moeder van peuter

In de omgang met het gedrag van het kind in minder leuke situaties lieten ouders hun kind als ‘straf’ afkoelen op de gang of in de woonkamer, waar de ouders het kind in de gaten konden houden. Het kwam ook voor dat ouders hun stem verhieven, of hun kind forceerden om mee te werken door hem of haar beet te pakken. Achteraf hadden de ouders hier spijt van. Deze kenmerken kunnen leiden tot wat Crandall, Deater-Deckard en Riley (2015) negatief ouderschap noemen, waarbij gevoelloosheid, streng straffen en inconsistentie centraal staan.

Omgaan met temperamentvol gedrag

Uit de resultaten komt naar voren dat ouders onderling verschillen in hun ervaringen en behoeften, en dat de ouders het met betrekking tot het lastige gedrag van hun kind de ene keer makkelijker afgaat dan de andere keer. De ouders hebben een goede intentie, en willen geduldig reageren in een lastige situatie. Dit lukt echter niet altijd. Dan komen zij in situaties terecht waar zij boos reageren op hun kind en hem of haar ‘straffen’. Achteraf hebben zij hier spijt van. Hoe ouders hun kinderen opvoeden en reageren op temperamentvol gedrag is volgens Richter (2010) bepalend voor de ontwikkeling van het kind. Verschillende onderzoeken wijzen uit dat het voor ouders van belang is om positief en warm te blijven in hun gedrag en hun toon naar hun kinderen om latere gedragsproblemen te voorkomen (Lengua, 2008, McClowry, 2003). Dit heeft het grootste effect op kinderen met een moeilijk temperament (Stright, Gallagher & Kelley 2008).

Het belang van partnersteun

In de omgang met het opstandige gedrag van het kind kwam vaak naar voren dat ouders behoefte hebben aan partnersteun. Een partner die de situatie overneemt of de ander kalmeert. De behoefte aan steun is echter niet constant en altijd hetzelfde, maar de ene keer hebben ouders meer behoefte aan steun dan de andere keer. Bijvoorbeeld op momenten dat het hen eventjes teveel wordt. Dit zijn kortdurende momenten waar de partner in kan springen.

“Wij waren laatst met z’n tweeën uit eten, dan gaat het ongeveer de hele avond zo: ‘hoe gaan wij dit aanpakken?! Hoe gaan wij dat aanpakken?! Waar gaan wij dan heen?!’ Dat is wel belangrijk. Dat je weet: ‘wij staan er samen achter en dit wordt het plan en zo gaan wij het doen."

Moeder van peuter

Een andere behoefte die veel naar voren kwam was dat ouders geduldiger zouden willen zijn, door bijvoorbeeld zelf een time-out te nemen. Een aantal behoeften hebben met praktische vaardigheden te maken, zoals vroeger opstaan of het kind een middagdutje laten doen. Andere behoeften hebben betrekking op kennis, meer willen weten over lastig gedrag, zodat dit beter begrepen kon worden.

Adviezen

Een veelvoorkomende ondersteuningsbehoefte in het omgaan met lastig peutergedrag was partnersteun. ‘OuderTeam.nu’ is een cursus van het lectoraat Ouderschap en Ouderbegeleiding. Deze cursus bestaat uit vier groepsbijeenkomsten voor de bevalling en vier daarna waarin wordt gewerkt aan de samenwerkingsrelatie tussen (aanstaande) ouders. Hier komt partnersteun al aan bod. Thema’s zoals de peuterpuberteit en omgaan met lastig peutergedrag echter nog niet, maar zouden (aanstaande) ouders wel alvast voor kunnen bereiden op de toekomst.

Er is een bestaand aanbod aan cursussen voor ouders van peuters zoals ‘Peuter in zicht!’ en ‘Peuters, lief maar lastig’. Deze cursussen zouden net als ‘OuderTeam.nu’ ook een thema over partnersteun kunnen hebben. Ook zijn er verschillende websites waarop informatie wordt gegeven hoe om te gaan met lastig peutergedrag zoals www.opvoeden.nl en www.mamaenzo.nl. Onder andere op deze sites wordt partnersteun nog niet genoemd, terwijl uit het huidige onderzoek is gebleken dat ouders hier behoefte aan hebben in de omgang met lastig peutergedrag.