Hogeschool Leiden

Verantwoording 2022

De verantwoording over 2022 van het lectoraat Natuur en Ontwikkeling Kind over de bijdrage aan de beroepspraktijk en maatschappij, aan onderwijs en professionalisering en aan kennisontwikkeling.

Het lectoraat Natuur & Ontwikkeling Kind zet zich in om natuur terug te brengen in het leven van kinderen, óók in de schoolomgeving en in opvangsituaties. Via onderzoek worden nut en inzetbaarheid van de natuurrijke buitenruimte inzichtelijk gemaakt. 

In 2022 bestond de kenniskring van het lectoraat uit 10 onderzoekers, merendeels docenten van Hogeschool Leiden/Thomas More Hogeschool die voor minimaal één dag per week als onderzoeker zijn aangesteld, aangevuld met een onderzoeker van de Vrije Universiteit Amsterdam (tot juli 2022) en een onderzoeker uit de beroepspraktijk. Zij vormen samen een langlopende onderzoeks- en leergemeenschap die samenwerkt aan diverse onderzoeksprojecten.

Beroepspraktijk en maatschappij

Het onderzoeksprogramma van het lectoraat had in 2022 veel opbrengsten om te delen met beroepspraktijk, onderwijs en wetenschap, omdat diverse projecten werden afgesloten, of in de afsluitende fase zitten en volgend jaar worden afgerond. Lector en onderzoekers van de kenniskring verzorgden een groot aantal lezingen, workshops en presentaties over alle lopende onderzoeksthema’s en er verschenen verschillende praktijkpublicaties - zie hiervoor het overzicht 2022 ( pdf, 184 KB ).

Kwaliteit Groene Kinderopvang

Het project over versterken van de kwaliteit Groene Kinderopvang was in december 2021 al formeel beëindigd, maar begin 2022 verscheen de praktijkpublicatie Op expeditie in de babytuin ( pdf, 4.76 MB ). Een teamtraining voor de kinderdagopvang, een werkboek om zelf direct met het team aan de slag te gaan met meer ‘buiten’ en groen in de kinderdagopvang.

Ter afsluiting van de gehele subsidieregeling organiseerde ZonMw nog een slotbijeenkomst in september, waar onderzoekers Marian Joven en Janneke Hagenaar lieten zien hoe een groene, natuurlijk ingerichte buitenruimte kan bijdragen aan de pedagogische kwaliteit van de kinderopvang voor nul- tot vierjarigen. Het lectoraat kreeg naar aanleiding van dit onderzoek diverse aanvragen voor professionaliseringstrajecten voor pedagogisch medewerkers vanuit de branche. 

Huisje, Boompje, Beestje

Op 15 september 2022 werd Huisje, Boompje, Beestje, het project over de werking van natuur in de vrouwen- en maatschappelijke opvang, afgesloten met een slotbijeenkomst voor opvangprofessionals. In dit project onderzocht het lectoraat in samenwerking met Valente, branchevereniging maatschappelijke opvang, wat de werking is van natuurinterventies in de vrouwenopvang en in de maatschappelijke opvang. Inzichten uit dit onderzoek en uit praktijkervaringen van professionals zijn vertaald in een handreiking (film) voor de inzet van natuur in het methodische werken met kinderen, in een teamtraining voor opvangprofessionals, in een poster met praktijksuggesties, en in een factsheet. Elise Peters schreef een proefschrift over dit onderzoek. Zij gaf hierover een presentatie op het Valente Festival voor bestuurders in de opvang.

Kansrijk om de Hoek

Onderzoeksproject Kansrijk om de Hoek werd op 1 november 2022 afgerond. In het kader van een meer inclusieve wetenschap, ook voor kinderen uit kansarme omgevingen, zijn in drie plaatsen (natuur)wetenschapsclubs opgestart vanuit een zgn. leerecosysteem. Hierin wordt het leren binnen en buiten de school verbonden. In de realisatie van clubs is in alle steden gewerkt aan talentontwikkeling van kinderen met afstand tot de wetenschap. De bevindingen van dit project zijn uitgewerkt in handvatten voor wetenschapseducatoren in de vorm van een webpagina binnen het ’Samen Inclusief‘ project vanuit de VSC (Vereniging van wetenschapsmusea en science centers). Het project krijgt een vervolg in een onderzoek naar de wetenschappelijke onderbouwing van leerecosystemen met subsidie vanuit het ministerie LNV, ten behoeve van de programma’s Jong Leren Eten (voedseleducatie) en DuurzaamDoor (natuur-en milieu-educatie; duurzaamheidseducatie).

Hoofd, schouders, knie en TAAL

Met het onderzoek Hoofd, schouders, knie en TAAL werd empirisch aangetoond dat taalontwikkeling juist plaats vindt buiten het klaslokaal. Het project zit in de afrondende fase, Jannette Prins werkte in 2022 aan haar proefschrift over dit onderzoek en aan diverse producten voor de beroepspraktijk. De onderwijs- en opvangprofessionals die participeerden in de ‘communities of practice’ van dit project gaven aan dat zij hierdoor fundamenteel anders in hun werk zijn gaan staan, en ‘buiten’ en natuur meer vanzelfsprekend een plek geven in hun werken met kinderen.

Groene schoolpleinen

In het project Groene schoolpleinen voor een gezonde ontwikkeling van kinderen is het lectoraat een van de partners in een breed consortium, aangevoerd door de VU. Het lectoraat begon in 2022 met de ontwikkeling van Werkpakket 4, een pilot om te komen tot een gemengde training voor zowel ontwerpers als bestuurders van scholen. Ook dit project wordt voor de zomer van 2023 afgerond.

Buitenboosters

Het lectoraat publiceerde zeven nieuwe Buitenboosters in de serie Onze relatie met natuur in klimaatcrisistijd. Twee daarvan, over muurgedichten in Leiden en over spelen in het Singelpark, werden gemaakt in het kader van het programma Leiden City of Science 2022.

In dit programma verzorgden kenniskringleden ook twee maal een schoolpleinsafari langs groene schoolpleinen in Leiden.

Natuurspeeltuin Het Woeste Westen in Amsterdam bestond 12 jaar in 2022 en vierde dit met een landelijk symposium: ‘Het laatste kind op straat’ over het belang van vrij spelen voor kinderen. Lector en onderzoekers verzorgden hier een key note en een lezing en schreven een bijdrage voor het boek met de gelijknamige titel dat tegelijkertijd uitkwam.

Onderwijs en professionalisering

In september 2022 ging de nieuwe minor OnderwijsBuiten: De aarde is jouw klaslokaal van start. Uniek, want in Nederland is nog niet eerder een minor gestart waarin leerkrachten en docenten in opleiding zich kunnen specialiseren in het bewust inzetten van bewezen werkingen van natuur in onderwijs buiten. De onderzoekers van het lectoraat hebben hun jarenlange onderzoekservaringen over het belang van natuur voor kinderen verwerkt in deze minor. Doel is om leraren in opleiding (po en vo) te helpen de natuur meer als een onderwijsbuiten lesplaats te gaan gebruiken. De minor ging met negen enthousiaste studenten van start.

Lector en onderzoekers van het lectoraat verzorgden diverse gastcolleges en workshops voor studenten van de lerarenopleidingen en de opleiding Social Work van Hogeschool Leiden. 

Opbrengsten uit het onderzoek in de vrouwen- en maatschappelijke opvang zijn verwerkt in onderwijs in onderzoek in de lerarenopleidingen van de faculteit Educatie en ook in de Social Work opleiding van Hogeschool Leiden.

In het project Hoofd, schouders, knie en TAAL over taalontwikkeling werden trainingen ontwikkeld voor zowel de bachelor als de nascholing over de invloed van de fysieke omgeving en daaraan gerelateerde ervaringen op de taaldenkontwikkeling van kinderen. 

De Outdoor Living & Learning Academy (OLLA) werkte in 2022 voor Staatsbosbeheer verder aan een trainingstraject voor het invoegen van pedagogiek in de opleiding voor NatuurWijzers. 
Ook ontwikkelde OLLA een leergang OnderwijsBuiten voor Agora, Stichting voor Bijzonder Primair Onderwijs in de Zaanstreek.

Mart Ottenheim, Loes van ’t Hoff en Marieke van Ierschot begeleidden Honours studenten bij de ontwikkeling van een Werkboek SLB in de natuur met bijbehorende ‘Buitenbox’: een kit met diverse materialen die docenten kunnen gebruiken om de werkvormen uit het boek met studenten buiten uit te voeren. 

Elise Peters was jurylid voor de landelijke jaarlijkse scriptieprijs Universitaire Pabo, uitgereikt op 22 juni 2022 in Utrecht.

Lector Dieuwke Hovinga nam in 2022 deel aan de maandelijkse overleggen van de werkgroep Onderwijs in Onderzoek en draagt bij aan de uitwerking van de notitie Onderwijs in Onderzoek binnen de faculteit Educatie van Hogeschool Leiden.

Kennisontwikkeling

In 2022 rondde Elise Peters haar promotieonderzoek af naar de werking van natuur in de vrouwen- en maatschappelijke omvang. Zij hield er een online presentatie over tijdens de 2022 Conference of the International Association of People-Environment Studies (Lissabon, 5 juli 2022):

  • Peters, E. (2022). The impact of nature interventions on family life in Dutch women’s shelters and shelters for homeless families: An overview of four studies as un upbeat to discussing new avenues of investigation. 

Haar proefschrift verdedigde zij succesvol op 8 november 2022 bij de Vrije Universiteit in Amsterdam. Er verscheen ook een beknopte Nederlandse samenvatting ( pdf, 4.99 MB ) van:

  • Peters, E. (2022). Bed, Bath and Beyond. Nature Interventions to Support Family Life in Dutch Women’s Shelters and Shelters for Homeless Families. Proefschrift. Amsterdam, Vrije Universiteit Amsterdam/Leiden, Hogeschool Leiden.
  • Peters, E. (2022). Bed, Bath, and Beyond. Natuurinterventies ter ondersteuning van het gezinsleven in de Nederlandse vrouwenopvang en maatschappelijke opvang. Nederlandse samenvatting proefschrift. Amsterdam, Vrije Universiteit Amsterdam/Leiden, Hogeschool Leiden. 

Jannette Prins publiceerde in 2022 twee wetenschappelijke artikelen over haar onderzoek Hoofd, schouders, knie en TAAL, naar de betekenis van natuur in de taalontwikkeling bij jonge kinderen:

De artikelen zijn onderdeel van Jannette Prins’ dissertatietraject. In 2023 hoopt zij haar proefschrift te verdedigen bij de VU in Amsterdam.

Als vervolg op het ZonMw-onderzoek naar de pedagogische kwaliteit van groene kinderopvang startte Marian Joven in 2022 een dissertatietraject om de kennis verder uit te diepen. 

Ook het project Kansrijk om de hoek krijgt een follow-up in een dissertatietraject voor onderzoeker Sofia van Santen, in samenwerking met UvA en Naturalis en medefinanciering vanuit LNV.