Lvb en risicovol gedrag

In het werken met mensen met een lvb loopt de zorgmedewerker regelmatig tegen dilemma’s aan: hoe kun je de cliënt die jij ondersteunt het beste helpen? Waar ligt de grens in wat er hierbij van je verwacht wordt? Dergelijke dilemma’s doen zich ook voor wanneer de cliënt dingen doet waarvan je als zorgmedewerker denkt of weet dat deze niet goed zijn voor je cliënt of anderen. Wanneer en hoe moet je iemand in zo’n geval tegenhouden? Wanneer moet je iemand ongehinderd zijn gang laten gaan? Hoe moet je het gesprek aangaan? Maar ook: wanneer kun jij verantwoordelijk worden gehouden als dingen niet goed gaan? En wanneer moet je iemand juist bewust een risico laten nemen of zelfs aanmoedigen tot het nemen van risico’s omdat het nemen van risico’s ook kansen biedt en onderdeel is van ieders leven?

Achtergrond

Het denken over en omgaan met risico’s speelt een belangrijke rol in de kwaliteit van leven van de cliënt. Het gaat er dan niet alleen om dat onheil voorkomen wordt, maar ook dat welzijn, groei en kansen bevorderd worden. Begeleiders in de zorg voor mensen met een lvb nemen bewust en onbewust regelmatig beslissingen omtrent het omgaan met risico’s. De vraag is in hoeverre zij de kennis en expertise hebben om risico’s in te schatten en risicomanagementplannen op te stellen voor cliënten. Om begeleiders te helpen risico’s in kaart te brengen zou je hen willen voorzien van hulpmiddelen waarmee zij gestructureerd over risico’s leren nadenken, praten en handelen. De verwachting is dat handvatten voor zorgmedewerkers die het gesprek over risico’s willen aangaan met hun cliënten uiteindelijk bijdragen aan risicomanagementplannen die de kwaliteit van leven van cliënten bevorderen.

Onderzoeksvragen

Vanuit deze overtuiging is in 2021 door zorgprofessionals van Middin onder leiding van het lectoraat Lvb en risicovol gedrag van Hogeschool Leiden een begin gemaakt met het ontwikkelen van een nieuw risico-inventarisatie-instrument. Daarmee was de eerste verkennende stap gezet, maar lag er nog geen instrument dat klaar was voor implementatie. In 2022 is daarom begonnen met een vervolgonderzoek waarmee we twee onderzoeksvragen willen beantwoorden:

1. Hoe ontwikkelen we het concept-instrument door naar een risico-inventarisatie-instrument en maken we het bruikbaar voor de dagelijkse zorgpraktijk van de intake, de woonzorg en de ambulante zorg van Middin binnen het expertisegebied LVB, en hoe kan de bruikbaarheid van het instrument (door bijvoorbeeld aanpassingen in het instrument of instructie/scholing) vergroot worden op basis van in deze praktijk opgedane ervaringen?
2. Welke handvatten kunnen worden ontwikkeld voor zorgmedewerkers die het gesprek aan willen gaan met hun cliënt met lvb+-problematiek wanneer zij het doel hebben om risico’s in kaart te brengen of om het inzicht van de cliënt met lvb omtrent deze risico’s te vergroten?

Stand van zaken

Met een onderzoeksgroep van zeven medewerkers van Middin is inmiddels bijna een jaar gewerkt aan het beantwoorden van deze vragen. De bruikbaarheid van het instrument is door deze onderzoeksgroep getest op 30 intakedossiers. Meer dan 20 medewerken vulden het instrument in voor een zestal fictieve dossiers en bespraken hun inschattingen in focusgroepen. Deze werkwijze leidde tot een groot aantal aanscherpingen van het instrument, en tot duidelijk input voor de te ontwikkelen instructies en scholing. Op basis van deze input is een beknopte handleiding ontwikkeld waarin wordt uitgelegd hoe het instrument gebruikt kan worden. Verder is een e-learning ontwikkeld waarbij door medewerkers individueel in een game-setting wordt geoefend met het invullen van het instrument, en een training waarbij in groepsverband de verdere verdieping wordt gezocht. Tien groepen medewerkers van Middin zijn inmiddels getraind en gebruiken het instrument nu bij wijze van pilot in de praktijk.

Op dit moment wordt gewerkt aan de tweede onderzoeksvraag: hoe kun je het gesprek met de cliënt over risico’s het best voeren? Hiertoe zijn 15 begeleiders en 20 cliënten geïnterviewd over hun ideeën over hoe dit gesprek op een goede manier kunt voeren. Deze ideeën wordt op dit moment verwerkt tot handvatten voor de praktijk. Daarnaast wordt met cliënten gewerkt aan tool die dit goede gesprek kunnen ondersteunen.

Risico-inventarisatie-instrument

De voorlopige versie van het instrument bevat ongeveer 40 risico-gebieden. Zorgmedewerkers maken op elk gebied een inschatting hoe hoog het risico is dat de cliënt ons diens omgeving loopt. Dit doen zij door steeds na te denken over wat de mogelijke uitkomsten van hun gedrag op dit gebied zijn, en wat de ernst van deze mogelijk uitkomsten is. Als de zorgmedewerker van mening is dat er onvoldoende informatie voorhanden is om een risico-inschatting te maken kan deze het vraagteken omcirkelen, als er actie vereist is kan dit worden aangevinkt. Steeds wordt gevraagd om een toelichting op de risico-inschatting: dit stimuleert de medewerker hier gestructureerd over na de denken en helpt collega's om te weten waar zij rekening mee moeten houden.

Scholing

Behalve een handleiding over het gebruik van het risico-inventarisatie-instrument is ook een e-learning en een verdiepende training ontwikkeld. De e-learning heeft de vorm van een game waarbij de verschillende elementen van de risico-inventarisatie al doende verkend worden.

Project voor het voetlicht

Met meer zicht op risico's de kwaliteit van leven vergroten